GÜNCELLEME 21.10

Dünya Rusya'daki darbe girişimini konuşuyor.

Rus paralı asker grubu Wagner'in sahibi Yevgeniy Prigojin hakkında silahlı isyan soruşturması açıldı.

Rusya Dış İstihbarat Servisi Direktörü Narışkin'e göre "İç savaş başlatma girişimi başarısız" sonuçlandı.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in açıklamasına paramiliter grup ilerleyişini sürdürdü.

Putin, Wagner güçlerinin isyanı hakkında, "Bu, Rusya'nın 1917'de ülke Birinci Dünya Savaşı'na girdiğinde hissettiği, ancak ondan zafer çalındığında hissettiği darbenin aynısıydı" dedi.

Çar II. Nikolay'ın devrildiği 1917 devriminden bahsedip "Bunun bir daha olmasına izin vermeyeceğiz” mesajı verdi. 

Sosyal medyada Wagner savaşçılarının zırhlı araçlarla Rus Güney Askeri Bölge Karargah binası çevresinde konuşlandığı görülmüştü.

İlerleyen saatlerde bölgeden yaklaşık 160 araçlık Wagner konvoyunun Moskova oblastına giriş yaptığı haberleri geldi.

Bir başka deyişle belki de tarihte ilk kez bir özel güvenlik şirketi devlete isyan edip bir kent kontrolünü ele geçirip geri adım atmadı.

Bu arada Putin'e destek veren Çeçen lider Kadirov’un militanlarının da Wagner’in ele geçirdiği Rostov’ın kapısına dayandığından bansedildi.

Gerilim iyice tırmanmışken Wagner'in kurucusu Prigojin'den "Taraflardan birinin Rus kanı dökülmesinin sorumluluğunu anlayarak konvoylarımızı geri çeviriyor ve plana göre saha kamplarına geri dönüyoruz" açıklaması geldi.

Peki Rusya'da neler yaşanıyor, yaşandı, süreç nasıl ve neden buraya geldi?

Independent Türkçe akıllara takılan soruların yanıtlarını 10 maddede derledi.

"Kent meydanını ele geçiren özel şirket"

1- Wagner'in lideri Yevgeniy Prigojin'in Rusya'da askeri liderliği devirmek için Moskova'ya bin 200 kilometelik bir saldırı için silahlı bir konvoy gönderdi, Sosyal medyadan paylaşılan ilk görüntülerde Wagner savaşçılarının zırhlı araç ve tanklarla Rus Güney Askeri Bölge Karargah binası çevresinde konuşlandığı görülüyordu. Rusya'nın Güney Federal Bölgesi'nin idari merkezi Rostov-na-Donu ile Moskova arasındaki M-4 otoyolu üzerindeki Voronej bölgesi yönetimi, Telegram hesabından bir askeri konvoyun otoyolda olduğunu söyleyip bölge sakinlerini otoyoldan kaçınmaya çağırmıştı.
 

Sosyal medyada yayılan diğer görüntülerde açık kasa kamyonlarda tank ve zırhlı araçların taşındığı konvoy görülmüştü. 

Bazı araçlar Rus bayrağı taşıyordu.
 

Ancak görüntülerin yerinin doğruluğu teyit edilse bile ne zaman çekildikleri bir süreliğine teyit edilebilmiş değildi. Son olarak yaklaşık 160 araçlık Wagner konvoyunun Moskova oblastına giriş yaptığı öne sürülüyor. Bu bilgi saatler önce yapılan "Wagner, Voronezh kent merkezi üzerinden Moskova'ya ilerliyor" haberleriyle de örtüşüyordu. Wagner güçlerinin Rusya’nın Rostov bölgesinde bulunan Savunma Bakanlığı binasını kuşattığı iddia edildi. Bununla birlikte Rus ulusal muhafızlarının Voronezh bölgesindeki Boguchar'da Wagner grubu militanlarını taşıdığını düşündükleri bir araca ateş açtığı ancak araçta Rostov'lu bir aile olduğu babanın hayatını kaybettiği eşi ile kızının ise ağır yaralandığı iddia edildi. Kesin olan ise Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in dile getirdiği gibi ortada bir silahlı isyan ve darbe girişimi olduğu. Olayların meydana geldiği gece saatlerinde Kremlin'in resmi Telegram hesabından öğrencilere yönelik "İyi tatiller" açıklaması yayınlanan Putin'in gerilim sonrası beklenen açıklamayı saatler sonra yaptığı görüldü. Rusya Devlet Başkanı, Prigojin ve Wagner'in ismini anmaksızın hainlik suçlaması yapıyor:

Biz Rusya olarak kalmamız adına savaşımızı sürdürüyoruz. Şu an birlik içinde olmalıyız. Diğer her şey kenara bırakılmalı. Dış düşmanlar bizi yok etmek istiyor. Bugün devletimizi her türlü savunmaya hazırız. Bugün karşımızda olan tam da hainliktir. Şu an askerlerimizleyiz.  Biliyorsunuz Wagner de Rusya'nın birliği için hayatını veriyordu. Ama şu an onların arasında da hainler var. Silahlı isyan düzenlediler. Devlete karşı bir iç ayaklanma devletimize darbedir. Halkımıza darbedir. Bu silahlı isyanı organize edenlerin her biri cezasını alacak. Gereken cevabı vereceğiz. Bu suçu işleyenlere sesleniyorum. Çekilin, bu suçu devam ettirmeyin. Biz kendimiz için kutsal olan her şeyi savunabiliriz"

Rus yönetimine isyan eden Wagner'in kurucusu Prigojin ise vatan ihanet söylemiyle ilgili "Devlet Başkanı tamamen yanılıyor. Biz vatanseveriz. Savaştık ve savaşıyoruz" diyor.

Putin, sıkıyönetim kurallarını ihlal edenlerin 30 gün gözaltında tutulmasına izin veren yasayı imzaladı. Bir başka imzalanan yasanın ise hapishanede olan hükümlülerin sözleşmeli olarak askere çağrılmasına ilişkin olduğu ifade ediliyor.  Rus Ortodoks Kilisesi de darbe girişimini "fitne" olarak niteleyip Putin'e destek verdiğini duyurdu.  Eski Devlet Başkanı ve Rusya Güvenlik Konseyi Başkan Yardımcısı Dmitri Medvedev de "Olayların gidişatı askeri isyanı organize edenlerin eylemleri, aşamalı bir darbe planı ile tamamen uyumlu" açıklaması yapıyor. Medvedev, Batı'ya "Rus nükleer silahları haydutların eline geçersen tüm dünyanın felaketin eşiğine sürüklenir" uyarısında da bulunuyor. Gerilimin iyice tırmanmasının ardından akşam saatlerinde Wagner'in kurucusu Prigojin, "Taraflardan birinin Rus kanı dökülmesinin sorumluluğunu anlayarak konvoylarımızı geri çeviriyor ve plana göre saha kamplarına geri dönüyoruz" dedi.

"Tartışılan hava saldırısı"

2- Yevgeniy Prigojin, Rusya'nın hava saldırısında çok sayıda savaşçısını öldürdüğünü öne sürmüştü. Wagner'e yakın bir Telegram kanalında yer alan doğrulanmamış bir videoda, Wagner kuvvetlerine karşı bir hava saldırısı düzenlendiği iddia edilen bir sahne gösteriliyordu. Görüntülerde yıkık ağaçlar, tek bir cansız beden dikkat çekiyordu. 
 

Bununla birlikte herhangi bir saldırının doğrudan kanıtının izlerine rastlanmıyordu. Wagner, söz konusu iddialarla ilgili, kendilerine yönelik füze saldırısı düzenlendiğini, çok sayıda kurban olduğunu, görgü tanıklarına göre ise saldırının Rus ordusu tarafından yapıldığını duyurmuştu. Rusya Savunma Bakanlığı bu iddiayı yalanlıyor.

Rusya: Bu silahlı isyan bir darbe girişimi

3- Rus yetkililer, Yevgeniy Prigojin'i silahlı bir isyan düzenlemekle suçluyor. Rusya'nın devlet iç güvenlik kurumu FSB, Prigojin'e karşı 20 yıla kadar hapis cezası gerektiren silahlı isyan suçundan ceza davası açtığını söylüyor.
 

Gerekçe Savunma Bakanı Şoygu'yu darbeyle görevden alma girişimi. Bununla birlikte FSB, Yevgeniy Prigojin'in açıklamalarını "Rus topraklarında silahlı bir iç çatışma başlatma çağrısı" olarak niteleyip şu ifadeleri kullanıyor: "Eylemler, faşist Ukrayna güçleriyle savaşan Rus askerlerinin sırtından bıçaklanmasıdır. Savaşçılar onarılmaz hatalar yapmasın, Prigojin'in canice ve hain emirlerini yerine getirmesin"

Prigojin: Şoygu Kızıl Meydan'da asılacak

4- Olayın, Putin'in geçen yıl şubatta Ukrayna'ya yönelik "özel askeri operasyon" adını verdiği harekatı başlatmasından bu yana karşı karşıya kaldığı en büyük iç kriz olarak tanımlanıyor. Yevgeniy Prigojin'e göre Savunma Bakanı Sergey Şoygu yetersiz bir isim. Rusya Genelkurmay Başkanı Valeri Gerasimov ise rütbesinin hakkını veremiyor. Bununla birlikte Prigojin ikilinin Ukrayna savaşlarında Wagner mühimmatı ve desteğini reddettiğini söylüyor. Prigojin'in "Rusya'yı zora sokan hainlerin dersini vereceğiz. (Rusya Savunma Bakanı Sergey) Şoygu, Kızıl Meydan'da asılacak" dediği öne sürülüyor.
 

Yevgeniy Prigojin / Fotoğraf: AP

5- Yevgeniy Prigojin, eylemlerinin "askeri darbe" olmadığını söylüyor. Hatta bazı videolarında "adalet için yürüyüş" tanımlaması yaptığı bile iddia ediliyor.  Ancak kendisine ait olduğu teyit edilmeyen ve çoğunluğu Wagner grubuna yakın Telegram kanallarından yayınlanan sesli mesajlar dizisinde, Prigojin'in 25 bin savaşçının Moskova'daki savunma teşkilatının liderlerini devirmek için yolda olduklarını söylediği belirtmişti.
 

Wagner'e yakın bir Telegram kanalından: Hareketi desteklemeyen tüm güçler, Ukraynalıların yanında yer alan işbirlikçi olarak kabul edilecek

Mesajlarındaki en dikkat çekici cümle "Sonuna kadar gidin ve yolunuza çıkan herkesi yok edin" gibi görünüyor. Kendisine ait olduğu kanıtlanamayan bir başka dikkat çekici sesli mesajda ise "Gençlerimizi yok edenler, on binlerce Rus askerinin hayatını karartanlar cezalandırılacak. Kimsenin direniş göstermemesini rica ediyorum" dediği işitiliyordu.
 

Son gelen haberlere göre Wagner, Afrika ve Ortadoğu'daki ekiplerini Rostov'a dönmeye çağırmış, bölge kaynakları, Wagner’e bağlı güçlerin Suriye ve Afrika'yı terk etmeye başladığını bildirmişti. Bununla birlikte  Rus Gönüllüler Birliği lideri Denis Kapustin, darbe girişimini överek "Tüm destekçilerimizi harekete geçmeye çağırıyoruz. Anavatanımızın kaderini belirlemek için eşsiz bir şansımız var" açıklaması yapmıştı.

6- Olayın ardından Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a son durum hakkında telefonda bilgi verdi. Sputnik'in haberine göre Cumhurbaşkanı Erdoğan, silahlı isyan girişimi sonrası Rusya liderliğinin attığı adımlara tam destek verdiğini ifade etti. Konuyla ilgili Beyaz Saray sözcüsü de durum ile ilgili ABD Başkanı Joe Biden'a bilgi verildiğini aktarıyor.
 

Birleşik Krallık Savunma Bakanlığı ise "Rus güvenlik güçlerinin sadakati, krizin nasıl sonuçlanacağı noktasında belirleyici olacak. Wagner lideri Prigojin'in giriştiği bu durum, son zamanlarda Rus devletine karşı en önemli meydan okumayı temsil ediyor" yorumu yapıyor. Ukrayna Cumhurbaşkanlığı Müsteşarı "Önümüzdeki 48 saat Rusya'da ya bir iç savaş ya da uzlaşıyla bir yönetim değişikliği getirecek" derken, Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenski ise "Kötülük yolunu seçen herkes kendini yok eder" diyor. ABD medyasındaki baskın görüş, Prigojin'in eylemlerinin, Batı teçhizatı biriktirerek aylardır karşı saldırıya hazırlanan Ukrayna için çok faydalı olduğu yani işine yaradığı yönünde. 

7- İki üst düzey rütbeli asker Prigojin'i sert bir dille uyardı.  Korgeneral Vladimir Alekseyev, "Prigojin eylemlerini yeniden gözden geçirsin, silahlı kuvvetlerin üst düzey liderliğini atama hakkına yalnızca cumhurbaşkanı sahip ve siz onun yetkisini ihlal etmeye çalışıyorsunuz" dedi.
 

Wagner liderinin geçmişte övgüyle bahsettiği Ukrayna'daki Rus kuvvetlerinin komutan yardımcısı General Sergey Surovikin ise "Düşman sadece iç siyasi durumumuzun kötüleşmesini bekliyor, çok geç olmadan Rusya Federasyonu başkanının iradesine boyun eğin ve üslerinize geri dönün" mesajı verdi.

8- Yevgeniy Prigojin, yayınladığı video klipte Putin'in Ukrayna'ya 16 ay önce başlattığı "özel harekatı" Şoygu'nun mareşal olabilmesi ve "Rusya'nın Kahramanı" madalyasını alabilmesi için bir savaşa ihtiyaç vardı" şeklinde yorumlamıştı. Prigojin, Putin'in savaş gerekçelerine atıfta bulunup "Ukrayna'yı askerden arındırmak için savaşa gerek yoktu" diye konuşmuştu.

9- Rusya Savunma Bakanlığı, tüm güvenlik şirketlerinin 1 Temmuz'dan önce sözleşme imzalamasını istemiş ancak Savunma Bakanlığı ile anlaşmazlığı yıllar öncesine dayanan Prigojin buna uymayı reddetmişti. Rusya Devlet Başkanı Putin Salı günü yaptığı açıklamada, Savunma Bakanlığı'nın Ukrayna'da savaşan paralı asker gruplarının 1 Temmuz'dan önce kendileriyle sözleşme imzalamaları yönündeki emrini desteklediğini söylemişti.
 

Wagner'in kurucusu ve Rusya'nın en güçlü paralı askeri Yevgeniy Prigojin Savunma Bakanı Şoygu'nun beceriksizliğini gerekçe gösterip grubunun sözleşme imzalamayacağını açıklamıştı. Yeni sözleşme sistemine göre başına buyruk olarak görülen Wagner ve Yevgeniy Prigojin'in gücünü azaltıyor ve bir anlamda Şoygu'nun denetimine sokuyordu.

10- Wagner savaşçıları, büyük kayıplar vermelerine rağmen Rusya'nın Ukrayna'daki en etkili savaşçıları arasında olduklarını kanıtlamış bir grup. Wagner milisleri geçen ay Ukrayna'nın Bahmut kentinin ele geçirilmesine öncülük etmişti. Rusya'nın Ukrayna ile 9 ay süren çatışmaların ardından ele geçirdiğini açıkladığı Bahmut kenti sadece stratejik olarak değil, moralman da Rusya için önem teşkil ediyor.
 

Donetsk bölgesinde önemli bir ulaşım merkezi olan Bahmut'tan Kiev yönetiminin kontrolündeki bazı kritik konumdaki şehirlere kara ve demir yolu hatları ulaşıyor. Son gelişmelerin ardından Rusya Savunma Bakanlığı "Wagner lideri Prigojin'in provokasyonundan yararlanan Kiev, Bahmut yönünde saldırıya geçti" açıklaması yapmıştı.

Yararlanılan kaynaklar:

TASS, Reuters, AP, AFP, Telegram, Sputnik, Inter Slava