Dünyada astronomik miktardaki gıda israfı, açlık içinde yaşayan üç milyar insanı doyurmaya yetiyor.
Gıda israfı, çiftlikten dağıtıma, perakendecilerden tüketiciye kadar tüm üretim yelpazesinde meydana geliyor.
Yakın tarihli bir BM raporu göre, her yıl dünya çapında, 40 tonluk 23 milyon tam dolu kamyona eşdeğer, yaklaşık 1,4 milyar ton gıdanın israf edildiğini, yani çöpe atıldığını, küresel üretimin üçte birine eşdeğer -3 milyar- insanı beslemesine yeteceğini, milyarlarca insanın aç kaldığını veya sağlıklı bir diyete parasının yetmediğini tespit edildi.
İsraf edilen gıdanın ekonomik değeri yaklaşık 750 milyar dolar. Balık ve deniz ürünlerini sayarsak, sayı 1 trilyon dolara yakın.
Gıda atığı, iklim acil durumunu tetikleyen toplam sera gazı emisyonların yaklaşık yüzde 8 ila yüzde 10'sinden sorumlu.
"Gıda atıkları" bir ülke olsaydı, Çin ve ABD'den sonra dünyanın en çok sera gazı salımlayan üçüncü ülkesi olurdu.
Kayıp yiyecekler, küresel gıda sistemindeki toplam enerji kullanımının yüzde 38'ini oluşturuyor.
Gereksiz bir kaynak israfını (su, enerji, toprak...) ve biyolojik çeşitliliğin etkilendiğini varsayar.
Her yıl 250 kilometrekare tatlı su, kaybolan veya boşa harcanan gıdaları üretmek için israf ediliyor.
Birleşmiş Milletler (BM) tarafından hazırlanan Dünyada Gıda Güvenliği ve Beslenmenin Durumu (SOFI) raporuna göre, dünya çapında tahminen 3,1 milyar insan sağlıklı beslenemiyor ve yaklaşık 828 milyon insan aç kalıyor.
AB'de 36 milyondan fazla insanın gün aşırı sağlıklı bir yemek yemeye parasının yetmediği bir zamanda AB ülkeleri, 2021'de, 153 milyar 500 milyon kilogram gıda atığı çöpe atıldı.
Bu gıda atığı, AB işletmelerine ve hanelerine yılda yaklaşık 150 milyar euroya mâl oluyor. Yani AB ülkeleri ithal ettiği (138 milyon ton) fazla gıdayı (15,5 milyon ton) israf ediyor ve çöpe atıyor.
AB'nin toplam sera gazı emisyonlarının en az yüzde 6'sına neden oluyor.
AB ülkelerinde üretilen gıdanın tahmini yüzde 20'si israf ediliyor.
AB gıda atıklarını 2030 yılına kadar yarıya indirerek 4,7 milyon hektar (47 milyar metrekare) tarım arazisi kurtarılabilir.
Gıda ve Tarım Örgütü'nün araştırması, Avrupa'da yaklaşık 200 milyon insanı beslemeye yetecek kadar gıdanın israf edildiğini ortaya koydu.
Birleşmiş Milletler'e göre, dünya çapındaki toplam gıda üretiminin yüzde 17'si çöpe gidiyor.
Gıdalar çöpe atıldığında, onu yetiştirmek, hasat etmek, taşımak ve paketlemek için gereken tüm enerjiyi ve suyu da boşa israf ediyorsunuz demektir.
Gıda atıkları çöp depolama alanına gider ve çürürse, metan - karbondioksitten en az 84 kat daha etkili sera gazı üretir.
Metan gazı atmosferde 10 yıla kadar kalır. Metan gazının atmosferde bozulma süresi 10 yıldır.
Avrupa Komisyonu, 2030 yılına kadar gıda israfını yarıya indirmeyi taahhüt etti.
Dünyanın dört bir yanında insanlar, iklim krizinin tetiklediği daha ölümcül ve daha sık ve şiddetli görülen sıcak hava dalgaları, seller, orman yangınları ve kuraklıklar nedeniyle hayatlarını ve geçim kaynaklarını kaybediyor.
Gıda zincirinin tüm aşamalarındaki kayıplar ve israf ölçülebilmeli. Ne kadar gıdanın boşa harcadığı bilinirse, israfı önlemek o kadar kolay olur.
2021 yılı verilerine göre AB ülkelerinde gıda israfı Şekil 1'de verildi.
İspanya, AB'de aile birimi başına oluşan gıda atığı sıralamasında on ikinci sırada.
İspanya'da hasattan tüketime tüm gıda zinciri boyunca her yıl 7,7 milyon tondan fazla gıda çöpe atılıyor.
Bu, saniyede 250 kilogramdan fazla gıdanın israfı demektir.
İspanya'da yılda yaklaşık 1 milyar 476 milyon kilo gıda çöpe atılıyor.
İspanya'da kişi başına yılda yaklaşık 31 kilogram gıda çöpe atılıyor ve bunun maliyeti yaklaşık 250 euro (260 dolar).
Gıda zincirinde ekonomik, sosyal, çevresel ve etik sonuçları olan bir verimsizlikle mücadele için öncü bir yasal araç olduğu belirtildi.
Önleme, atık oluşumunu önlemek için önceden harekete geçmek, çevresel ve ekonomik açıdan kaynakların verimli kullanımını sağlamak anlamına gelir.
İspanya'da gıda israfının yarısından fazlası evlerde gerçekleşmektedir (yüzde 54).
İspanya Tarım, Balıkçılık ve Gıda Bakanlığı, İtalya ve Fransa'da uygulamaya benzer yasaları örnek alan ülke, türünün ilk örneği olarak nitelendirildi. Ayrıca bunu etik bir hareket olarak çerçevelendirildi.
Bu hükümetin gıda zincirindeki verimsizlikleri ele almasına, gıda israfına son verilmesine ve bunun sonucunda ortaya çıkan ekonomik, etik ve çevresel maliyetlerin önüne geçmesine izin verecektir.
Maalesef açlığın ve yetersiz beslenmenin hala var olduğu bir dünyada, bunlar herkesin vicdanını rahatsız eden şeylerdir.
Yeni hazırlanan yasaya göre orta ve büyük ölçekli perakendecilerin, restoranların, gıda mağazaların ve otellerin satılmayan gıdaya ne olduğunu gösteren bir "öncelikli hedefler hiyerarşisi" de dahil olmak üzere gıda israfının önlenmesi ve bertarafı için planlar sunmaları gerekecektir.
Gıda hala tüketim için güvenli olduğu sürece, son tüketim tarihinden önce, bunları en uygun koşullarda satışı için daha düşük fiyatlarla işaretleyecek veya gıda bankalarına ve yardım kuruluşlarına bağış yapılması teşvik edilmek zorunda kalacaklar ve sisteme katılmayı reddeden şirketler para cezasına çarptırılacak.
Şirketler, tüm alıcı kuruluşlarla, bağışlanan ürünlerin izlenebilirliğini göstermenin yanı sıra toplama, depolama ve nakliye koşullarını belirten ve her bir gıda maddesinin menşeini belirten anlaşmalar imzalamak zorunda kalacak.
Gıda kötü gitmeye başlarsa kanun tasarısı, meyve suyu veya reçel veya salça yapmak veya insanı tüketim için uygun değilse biyoyakıt (biyogaz), gübreler veya hayvan yemi olarak yeniden kullanılması tavsiye edilecektir. Veya hayvan barınaklarına gönderilmesi sağlanabilecek.
Yeni yasa sadece restoran ve barlar için geçerli değil, okul, şirket, otel, konaklama tesisi, hastane ve spor kulüplerindeki kantinler de buna uymak zorundadır.
İspanya, yüksek düzeyde gıda israfını azaltmayı amaçlayan yeni yasaları çıkaran en son Avrupa ülkesi oldu.
1.300 metrekareden küçük dükkanlar hariç, gıda zincirinin tüm unsurlarının belirli bir plana sahip olması zorunlu olacaklar.
İspanya, gıda israfını azaltmak için barların ve restoranların, müşterilerin talep etmeleri halinde tüketemedikleri yiyecekleri evlerine götürebilmeleri için "ücretsiz küçük çantaları" (doggy bag) sağlamasını zorunlu kılacak ve artık yiyecekleri atan süpermarketlere ceza kesecek.
Yasa şimdi onaylanmak üzere meclise gelecek ve hükümet, yeni yasanın 1 Ocak 2023'de yürürlüğe girmesi planlanıyor.
Süpermarketlerin son kullanma tarihi yaklaşan yiyecekleri olduğunda, bunu indirimli olarak satmaları ve bozulmadan önce bağışlamaları gerekir.
Yasa, "gıda zincirindeki tüm şirketlerin mümkün olduğunca mevsiminde, yerel ve organik ürünlerin satışını ve kullanımını teşvik etmesi gerektiğini" söylemeye devam ediyor.
Mevzuata uymayan firmalar, 60 bin euroya kadar veya tekrarlayan suçlular için 500 bin euroya kadar para cezasına çarptırılacak.
Bir gıda kaybı ve atık önleme planının olmaması, bir işletmeye 2 bin ila 60 bin euro arasında bir maliyete neden olabilir.
İkinci suçlar, yarım milyon euro kadar daha pahalıya mal oluyor.
Bu, ne kadar kapsamlı bir şekilde uygulandığına bağlı olarak İspanyol hükümeti için cesur ve önemli bir adım gibi görünüyor.
Fransa'nın 2016'da çıkardığı yasa, medya incelemesinden başka pek bir şeyi değiştirmediği için eleştiriliyor.
Ayrıca, bağışları teşvik etmek için perakendecileri bunu yapmadıkları için cezalandırmak yerine oldukça yüksek vergi teşviklerine (gıdanın envanter değerinin yüzde 60'ına kadar) güvenmiştir.
Mükemmel bir yaklaşımı özetlemek imkansız, ancak gıda israfının gelişmiş dünyada çok daha fazla ilgiyi hak ettiğini biliyoruz.
İnsanları bilgilendirmeye ve harekete geçmeye teşvik eden her türlü önlem bir gelişmedir. Gıda atığını azaltmak, emisyonları azaltmak ve iklim kriziyle mücadele etmek için uzun bir yol kat edebilir.
Gıda atığı azaltma 2023 ile 2025 arasında gönüllü olacak ve daha sonra zorunlu olacak.
Benzer yasalar İtalya ve Fransa'da yürürlüktedir.
Yasa, hükümetin gıda zincirindeki verimsizliklerin üstesinden gelmesine ve bunun sonucunda ortaya çıkan ekonomik, etik ve çevresel maliyetlerin önüne geçmesine olanak sağlayacak "öncü bir yargı aracı" olarak nitelendirdi.
Ne yazık ki açlığın ve yetersiz beslenmenin hala var olduğu bir dünyada, bunlar herkesin vicdanını rahatsız eden şeylerdir.
Gıda satan, dağıtan veya üreten tüm kuruluşların gıda israfını önlemek için bir plan sunması gerekecek.
Tasarı, olgunlaşmamış meyvelerin reçel veya meyve suyu gibi ürünlere dönüştürülmesini öneriyor.
Son kullanma tarihi geçen gıdalar hayvan yemi veya gübre veya biyoyakıt (biyogaz) üretimi için kullanılması tavsiye ediliyor.
Diğer yandan okullardaki, şirketlerdeki ve hastanelerdeki kantinlere istenmeyen ürünleri reçel ve meyve suyu gibi yeni gıda biçimlerine dönüştürmeleri talimatı verildi.
Değilse, gıda atıklarını kompost veya hayvan yemi için bağışlamaları istendi.
Hükümetin gıda israfının çoğunun evde gerçekleştiğini kabul etmesine rağmen, mevzuat ev içi davranışları değiştirmek için para cezalarından ziyade eğitim kampanyalarına dayanacak.
Yasanın anahtarları;
- Önleme planı ve bertaraf hiyerarşisi
"Döngüsel ekonominin geliştirilmesine odaklanılması", "daha verimli bir üretim sistemine yönelmeyi" hedefler.
Tarım sektörlerinden perakende ve konaklama işletmelerine kadar gıda zincirindeki tüm sektörlerin atıkları azaltmak için bir plana sahip olmasını gerektirecektir.
Gıda zincirinin tüm halkaları: hasattan üretime, dönüşüme, nakliyeye, dağıtıma, satış ve tüketim noktalarına kadar israf incelenir ve entegre çözüm üretilir.
Kullanılmayan veya satılmayan yiyecekler için bir "öncelikli hedefler hiyerarşisi" getirilecek ve buna uymayan işletmeler ağır para cezalarıyla karşı karşıya kalabilecek.
Satılmayan ancak tamamen yenebilir yiyecekler öncelikle gıda bankalarına veya yardım kuruluşlarına bağışlatılacak.
Eğer gerçekleşme, ancak hala iyi durumdalarsa, diğer yiyecek türleri yapılmak için kullanılacak.
Örneğin, küçük ve büyük meyveleri, dükkanlara veya süpermarketlere satamayan üreticiler tarafından meyve suyuna veya reçele dönüştürülebilir veya insani tüketimi için ideal değilse ama gerçekten yenilebilirse, hayvan yemi üretmek için kullanılabilir.
Eğer mallar insan veya hayvan tüketimi için uygun değilse, bir yakıt kaynağı veya kompost olarak biyokütle oluşturmak için endüstriye gönderilmelidirler.
Bar ve restoranların da uyması gereken kuralları vardır. Müşterilere, yemeklerinin tüketmedikleri herhangi bir parçasını ekstra ücret ödemeden eve götürme seçeneği vermektedir.
Besin zinciri oyuncularının yükümlülükleri
Gıda zinciri boyunca çalışan herkese, hasarları önlemek için işverenleri tarafından doğru kullanım, depolama ve nakliye konusunda tam eğitim verilecektir.
"Son kullanma tarihi yaklaşan" veya "son kullanma tarihi geçmiş" ancak hala iyi durumda olan gıda maddeleri, süpermarketler indirimli fiyatlarla satılmalı veya bağışlanabilir.
İspanya'daki birçok süpermarket, bir süredir meyve ve sebzelere son kullanma tarihlerine yakın belirgin etiketler yapıştırmaya başladılar.
Gıda zincirinde yer alan tüm şirketlerin mümkün olduğunca mevsiminde, yerel ve organik ürünlerin satışını ve kullanımını teşvik etmesi gerekmektedir.
Ceza rejimi
"Ciddi suçlar" olarak kabul edildiğinde, uyumsuzluk için verilen para cezaları, hükümetin yeni bir para kazanma yolu olarak değil, caydırıcı olarak hareket ettiğini söylediği 6 bin ile 150 bin euro arasında değişecektir.
Gıda kaybı ve israfı önleme planına sahip olmamak, şirketin 2 bin ila 60 bin euro arasında bir yaptırım aralığına mal olacaktır.
Bir şirket, iki yıllık bir süre içinde ikinci veya müteakip ciddi bir suç işlerse, yaklaşık 60 bin ila 500 bin euro arasında para cezası ile cezalandırılacak.
Sektör reaksiyonları
32 binden fazla şirketi bir araya getiren üreticiler ve perakendeciler derneği olan Aecoc, "kanun taslağının ruhunu ve hedefini paylaşıyor", ancak "Fransız gibi bir yaptırım modelini seçmesini" eleştiriyor.
Kontrol mekanizmalarının kurulmasındaki zorluklar göz önüne alındığında, etkisiz olduğu kanıtlandı.
Yiyeceklerin çöpe gitmesini önlemenin kolay bir yolu, restoranlardan eve yiyecek getirmektir.
Bakan Planas, bunu, "Barlarda, barlarda ve restoranlarda tüketicilerin yemedikleri yiyecekleri eve götürme hakları olmalı, böylece orada yiyebilirler" diye açıklıyor.
Gelecekte konuklara yenmemiş yiyecekleri evlerine götürmeleri için ücretsiz çantalar verilecek.
Önemli bir önlem olarak tüketici eğitimi
Yeni yasa aynı zamanda süpermarket ve restoranları, gıda bankaları ve yardım kuruluşlarıyla işbirliği yapmaya zorlamayı da hedefliyor.
Daha büyük şirketler de son kullanma tarihinden önce gıda bağışı için planlar sunmak zorunda kalacaklar.
Son kullanma tarihi yaklaşıyorsa, süpermarketlerdeki yiyeceklerin fiyatı düşecektir.
Ve gıda artık tüketilemezse, yasalar bunun hayvanlar için gıda olarak işlenmesini veya biyoyakıt (biyogaz) üretmek için kullanılmasını önerir.
Hükümet, gıda atıklarının çoğunun özel hanelerden geldiğini tespit etti.
AB genelinde, tüm gıda atıklarının yüzde 53'ü hanelerde üretiliyor.
Ancak İspanya bu sahada para cezaları yerine nüfusun davranışlarını değiştirmek ve tüketim alışkanlıklarını daha sürdürülebilir kılmak için eğitim kampanyalarına odaklanıyor.
İspanya Otelcilik Derneği Başkanı için, "sektörümüze çok fazla odaklanılıyor. Farkındalığın artırılması gereken yer, gıda israfının çoğunun meydana geldiği haneler. Hükümet de bu konuda yeni politikalar uygulamalı"
Yasanın kendisi gıda üreticileri, süpermarketler veya restoranlar gibi şirketlerin gıda israfını azaltmak ve uygulamak için planlar geliştirmesini şart koşuyor.
Gıdanın israf edilmesini önlemek için;
- Verimli tüket,
- Azalt,
- Aç insanları doyur,
- Hayvanları besle,
- Endüstriyel kullan,
- Kompostlama yap,
- Biyogaz üret,
- Ve son çare depola/yakma
Gıda atığı mezarlığına son verilmeli.
Türkiye'de her yıl yaklaşık 49 milyon ton meyve ve sebze üretililiyor.
Fakat üretilen meyve ve sebzelerin sadece yüzde 52'si tüketicilere ulaşabiliyor.
Meyve-sebzenin gıda tedarik zinciri boyunca kötü koşullara maruz kalması sebebiyle yüzde 25 ila yüzde 40 arasında israf olduğu tahmin ediliyor.
Türkiye'de gıda atığı endişe verici boyutta.
Türkiye'de yılda 18 milyar 100 milyon kg gıda soframıza ulaşmadan çöp oluyor.
Yani gıdalarımız daha tabağımıza gelmeden yüzde 50 kayba uğruyor.
Gıda atıklarını çöp depolama alanına taşımak için 603 bin çöp kamyonu gerekiyor.
Türkiye'de yıllık evsel gıda israfı, 7,7 milyon tondur ve yılda kişi başına 93 kilogram gıda çöpe atılıyor.
Yukarıdaki veriler ışığında Türkiye'de yılda toplam gıda israfı toplam 26 milyon tonu buluyor.
Gıda fiyatlarının anormal arttığı bir dönemde gıda israfına son verme önemli bir uygulamadır.
En pahalı gıda, çevreye, ekonomik ve ahlaki açıdan israf edici bir ürün olduğu için çöpe atılan gıdadır.
İstanbul'da her gün 7 milyon kişinin dışarıda yemek yediği bilinmektedir.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
