Günümüzde Hristiyan ve Müslüman toplumlar, bu dinleri kabul etmeden önce farklı inançlara sahipti.
Türkler, genellikle Şaman (Gök Tanrı inancı ya da Tengri olarak adlandıran da var), Fars ve Kürtler, Zerdüşt inançlarına sahipti.
Avrupa ve Ortadoğu toplumlarının çoğu ise çok tanrılı dinlere mensuplardı.
Her birinin kendilerine göre tanrıları vardı.
Eski Yunanlılarda en güçlü tanrı Zeus iken, Roma'da Jupiter'di.
İskandinav inançlarında Odin ve Thor inanılan tanrılardan sadece ikisiydi.
Zamanla Hristiyanlık ve Müslümanlık gibi ilahi dinlerin kimi zaman gönüllü, kimi zaman da savaşlar yoluyla yaygınlaşıp toplumlarca benimsenmesiyle birlikte bir zamanlar inanılan inançlar ve tanrılar unutuldu.
Ama toplumların eski inançlarından kalan bazı alışkanlıklar sonraki çağlarda da kimi zaman "gelenek", kimi zaman "hurafe" olarak adlandırılsa bile devam etti.
Örneğin çaput bağlama, kurşun dökmenin de arasında olduğu gibi birçok geleneğin Türklerin İslam öncesi inanışlarından doğan alışkanlıklar olduğu iddia edilmekte.
Aydınlanma ve ulusçuluk akımlarıyla yeniden hatırlanmaya başladılar
18. yüzyılda aydınlanma akımlarının gelişmesi ve Fransız İhtilali'nin ardından ulusçuluk akımlarının da güçlenmesiyle birlikte özellikle 19. yüzyıldan itibaren toplumların geçmişlerine dair merakları arttı. Geçmişe gittikçe de eski inançlarına dair araştırmalar da çoğaldı.
Bir zamanlar adlarının anılmasından dahi korkulan hatta anılması "küfür" kabul edilen eski inançlar, tanrılar bu kez edebiyatın, sinemanın bir parçası olarak geri döndü ve toplumlar tarafından en azından ismen yeniden bilinir oldu.
Ancak kimi yerlerde bu merak düzeyinde kalmadı. Bazı kişiler artık "ölü din" olarak tanımlanabilecek bu inançlarını kimi zaman meraktan, kimi zaman milliyetçi gerekçelerle zaman zaman da hakim dine tepki olarak günümüze uyarlayarak yeniden canlandırmaya çalıştı.
Sonuç olarak bugün kimi yerlerde kendilerini bulunduğu ülkenin eski inançlarına uygun olarak "Pagan", "Şaman" vb. gibi isimlerle tanımlayan topluluklar görülüyor.
Birleşik Krallık'ta 74 bin kişi kendini "pagan" olarak tanımladı
Buna dair en somut sonuç Birleşik Krallık'taki son nüfus sayımında ortaya çıktı.
Bu nüfus sayımında kişilere cevap verilmesi isteğe bağlı bırakılarak kendilerini etnik ve inançsal olarak nasıl tanımladıkları da soruldu.
Neredeyse 1,5 yıl sonra 29 Kasım 2022 tarihinde Birleşik Krallık Ulusal İstatistik Ofisi'nin sitesinde yayımlanan sonuçlara göre "diğer dinler" başlıklı bölümde ilk sırada 74 bin kişi kendisini "pagan" olarak tanımlayanlar yer aldı.
Pagan kelimesi en yalın tanımıyla "çok tanrılı" olarak nitelendirilebilir.
Paganizim ise Vikipedia'da "kökenleri dünyanın kadim doğa dinlerine uzanan bir inanç biçimi ve bu dinlerin genel adı" diye açıklanıyor.
Sayımda kendisini salt "pagan" olarak niteleyenler haricinde 13 bin kişi de ayrıca Hristiyanlık öncesi Batı Avrupası'nda Kelt Mitolojisi'nden esinlenen yeni bir pagan inanışı kabul edilen Wicca'ya (Vika) inandığını söyledi.
Avrupa ve ABD’de de inananları olan Vika inancının üç temel şartı ise büyü, doğaya saygı ve tanrıça ve diğer tanrılara tapınma.
Bir ciddi artış da dinlerini "Şamanizm" olarak tanımlayanlarda görüldü. 2011'de 650 olan sayıları 10 yılda 10 kattan fazla artarak 8 bine çıktı.
Paganları sayısı 10 yılda 57 binden 74 bine çıktı
Birleşik Krallık'ta yaşayan gazeteci ve siyaset bilimci Gözde Sapanlı nüfus sayımının Birleşik Krallık'ta pagan sayısında ciddi artış olduğunu gösterdiğini söyledi.
Sapanlı, 2011'deki sayımda "paganım" diyenlerin sayısının 57 bin iken, 2021'de bu sayının 74 bine çıktığını ifade etti.
Birleşik Krallık'taki paganların bir kısmının kendilerini Anglo-Sakson olarak tanımladıkları ve İskandinav-Germen mitolojisinden gelen tanrılara inandıklarını aktaran Sapanlı, inandıkları tanrılar arasında günümüzde özellikle Vikingleri konu alan filmlerde adlarını sıklıkla duyduğumız Thor ve Odin'in de geldiğini kaydetti.
Sapanlı, Birleşik Krallık'taki paganların bir diğer bölümünün ise ülkenin geçmiş halklarından olan Keltler'in eski inanışlarını sürdürdüğüne ve bunlara günümüzde de "Druid" dendiğini vurguladı.
Pagan sayısındaki artışın Birleşik Krallık'ın Avrupa Birliği'nden çıkmasıyla yaşanan sosyal değişimlere, çevre, doğa duyarlılığından kaynaklanmış olabileceğine dikkati çeken Sapanlı, "Ülkedeki özgürlük ortamı, farklı dini inançlara ve yaşam biçimlerine karşı saygılı anlayış var" dedi.
İzlanda'da en hızlı yayılan inanç
Birleşik Krallık'taki durumun benzeri farklı Avrupa ülkelerinde de görülüyor. BBC, 29 Mart 2017 tarihinde İzlanda'nın Morgunbladid gazetesini kaynak göstererek servis ettiği bir haberde 330 bin civarında nüfusu olan ülkede paganlığın hızlı yayılan inanç olduğuna yer verdi.
Habere göre 2014'ten itibaren İskandinav Mitolojisi'nde yer alan ve özellikle son dönemlerde Vikingleri konu alan filmlerde adlarını sıklıkla duyduğumuz Odin, Thor ve Tanrıça Freyja'ya 'tapanların' sayısı yüzde 50 artarak 3 bin 600'e yaklaştı.
Germen çok tanrıcılığına dayanan ve İskandinav paganizminin modern biçimini uygulayan bu insanlar "Asatru Cemiyeti" olarak da biliniyorlar ve liderleri besteci Hilmar Orn Hilmarsson.
İzlanda kadar olmasa dahi yine bu ülke gibi Viking soyundan gelen İsveç'te de eski İskandinav inançlarını yaşatmaya çalışan küçük gruplar olduğu biliniyor.
Yunanistan'da da eski Yunan tanrılarına inananlar yasal statü kazandı
Geçmişte çok zengin bir mitolojiye sahip olan Yunanistan'da da son yıllarda benzer gelişmeler var.
Dünya genelinde paganlarla ilgili haberlere yer veren Th Wild Hunt sayfasının 17 Nisan 2017 tarihli haberine göre Yunanistan'ın eski dinini geri getirmek için çalışan dini bir örgüt olan Etnik Helenler Yüksek Konseyi (YSEE), 9 Nisan 2017'de Yunan çok tanrıcılığının Yunanistan'da yasal statü kazandığını belirten bir bildiri yayımladı.
Ethnikoi Helenler Yüksek Konseyi Genel Sekreteri Vlassis Rassias ile bir röportaja da yer verilen haberde statü kazanılmasının yüzlerce etnik Helen paganın dilekçe vermesinin ardından geldiği kaydedildi.
Yine Hürriyet gazetesinin 6 Mayıs 2006'da yer verdiği Guardian kaynaklı habere göre ise bir Yunan mahkemesinin, eski Yunan tanrılarına tapma yasağını kaldırma kararı verdiği kaydedilmişti.
Bu karar, eski Yunan tanrılarına inandıklarını söyleyen Yunan paganlarının mücadelesinin ardından geldi.
Guardian'a bir röportaj veren ve sayılarının iki bin olduğunu öne süren Yunan paganlarının temsilcisi Vasilis Tasantilas, Akropolis gibi tapınaklarda ibadet etmek, kendi mezarlıklarını açmak gibi talepleri olduğunu söylemişti.
Haberde Yunan Ortadoks Kilisesi'ne bağlı din görevlilerinin ise bu girişimleri "Ölmüş, dejenere bir dini körüklemek" olarak nitelediği kaydedildi.
Çağdaş paganlar, doğaya duyulan saygıyı merkeze alıyor
Dünyada neo-paganizm yani "Yeni Paganizm" olarak adlandırılan bu gelişmeleri daha yakından anlamak için başvurduğumuz Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Felsefe Ve Din Bilimleri Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Amjad Mahmud Hussaın, sorularımızı yanıtladı.
Hussaın, özellikle son on yılda, neo-paganlığın yükselişiyle ilgili çok fazla araştırma yapıldığını söyledi.
Avrupa'nın eski dinlerinin ortak özelliğinin, pek çok tanrıya inanmaları ve doğanın kutsal görüldüğü görüşü olduğunu dile getiren Hussaın, "Ne var ki paganizm, İskandinavya, Birleşik Krallık, Avrupa ve ABD'ye yayılmış pek çok ruhani inanışı etkileyen ve kapsayan bir şemsiye kavram. Bugün çağdaş paganlar ya da neo-pagan ruhani hareketi, Hristiyanlık öncesi ritüeller ve inanışlar kadar doğaya duyulan kutsal saygıyı merkezine alır. Çeşit çeşitler ve ortak bir inanış setleri, kutsal kitapları ve ritüelleri yoktur" dedi.
Moda değil, 1800'lere uzanan bir akım
Hussaın, "Bu akımlar bir moda, geçici heves mi?" sorusunu "Araştırmalar, çağdaş paganlığın bir moda olmadığını, aksine entelektüel tarihi geçmişi 1800'lere uzanan bir akım olduğunu gösteriyor. Evet bugün bilinen Batı'daki popülaritesi, 1960'lar ve sonrasında ABD, Birleşik Krallık ve İskandinavya'da, doğanın ve tanrı ile tanrıçalara tapınmanın canlanmasıyla şekillendi" diye cevapladı.
İskandinav ve Amerikan paganlar, Odin'e Thor'a yönelirken, Galler'de Kelt geleneklerine eğilim var
Paganizmin günümüzdeki takipçilerinin doğa ve tanrı- tanrıçalara ibadet ile iletişim kurmaya odaklanan çeşitli inanışlara sahip olduğunu, bunlarda etnik ve milliyetçi etkilerin de olabildiğini kaydeden Hussaın, şöyle konuştu:
Asatru diye bilinen İskandinav ve Amerikan paganlar, Odin, Thor ve Norse tanrıları ile onlarla alakalı ritüellere yöneliyor. Vikanlar olarak bilinen Galler paganlarının ise Kelt geleneklerine eğilimleri var. Ancak zaman zaman, her iki grup da Antik Yunan'da toprağın bir kişilik verildiği ve tüm yaşamın anası olarak kabul edilen Gaia'ya (Toprak Ana) ibadet etmiş olabilir.
"Şu an hiçbir araştırma filmlerin eski inançlara ilgiyi artırdığını kanıtlamıyor"
Son yıllarda eski dinlerde tapılan tanrıların kahramanı olduğu birçok animasyon filmi, bilgisayar oyunları yapıldı.
Yine tarih filmlerinin yaygınlaşmasıyla insanlar isimlerini daha çok duymaya başladı.
Bu durum da ilginin artmasını sağlamış olabilir mi?
Hussain'a göre son yıllarda kuzey yarım kürede yapılmış ve ilgiyi, Avrupa'nın antik tanrı ve tanrıçalarına çeken pek çok film var. Örneğin, 2012 yapımı Titanların Öfkesi, Zeus, Poseidon, Apollo gibi sayısız tanrıya ışık tutuyor. Norveç'te, 2022 yapımı Troll filmi Hristiyanlığa karşı duran eski Norse tanrılarını gösteriyor. Pek çok Marvel filminde Odin, Thor ve Freyja'nın ismini görmek mümkün.
"Bu tür filmler de eski inançlara ilgiyi artırıyor mu?" sorusuna Hussain şu yanıtı verdi:
"Kanaatimce, şu anda hiçbir araştırma, bu kültürel üretimlerin alternatif dini inançlara ilgiyi artırdığını kategorik olarak kanıtlamıyor. Ancak, internetteki yüzeysel, üstünkörü araştırmaların, eski din mitolojilerine ilgiyi artırdığı tartışılabilir."
Türkiye'de de Türklerin eski dini Tengriciliğe ilgi duyanlar var
Türkiye'de ise son yıllarda eski Türk inancı "Tengriciliğe" atıf yaparak kendisini "Tengrici" olarak nitelendiren veya bunu merak eden insanlar bulunuyor.
Geçen haziranda İstanbul Barosu'na kayıtlı avukat Burhanettin Mumcuoğlu da uzun bir hukuki mücadelenin ardından kimliğinin din hanesi bölümüne "Tengri" yazdırarak dikkat çekmişti.
Haberle alakalı aradığımız Mumcuoğlu, özellikle milliyetçi, Türkçü gençler arasında Tengriciliğin çok ilgi gördüğünü, bu konunun okunup, araştırıldığını öne sürerek, şu iddialarda bulundu:
"İstatistikler çoğu insanı şaşırtacak"
Türkçü fikir yapısında olmasa dahi, hatta ateist, agnostik, deist gibi görüşlerde bulunsa dahi kültürünü korumak açısından Tengriciliğe sahip çıkan çok insan var. Bu ilgiyi istatistiklere yansıtmamak için özel bir çaba sarf ediyorlar, açılan davaları sürüncemede bırakıyorlar, verilen dilekçeleri reddediyorlar. Şu an için yalnızca benim resmi din hanemde Tengri yazıyor, benimle birlikte veya benden sonra başvuruda bulunan binlerce insan yoğun bir çaba sonucunda engellenmeye devam ediliyor ancak hukuki mücadeleme devam ediyorum, elbet karşı koyamayacaklar. Karşı konulamadığı anda istatistikler çoğu insanı şaşırtacak.
"Bilgiye ulaşımın kolaylaşması tüm dünyada eski inançlara yönelik ilgiyi artırdı"
Mumcuoğlu, dünyadaki eski inançlarla ilgili gelişmeleri de yakından takip ediyor.
"Tüm dünyada çeşitli boyutlarda olsa da özellikle Avrupa'da ve Türkiye'de eski inançlara yönelik ilgi artıyor. Bunun çeşitli nedenleri var" diyen Mumcuoğlu, bunun nedenlerine dair şunları kaydetti:
Bilgiye ulaşımın kolaylaşması ilgiyi artıran nedenlerin başında. Bilgiye erişimin artması başlıca bir neden, bundan iki yüzyıl önce ortalama bir Türk'ün eski Türk inancından haberdar olması oldukça zordu, zamanla çalışmalar da arttı, yapılan çalışmalar sonucunda ortaya çıkarılan bilgiye erişim de kolaylaştı. Bu nedenin yanına hegemon inanç yapılarının güç kaybetmesini de ekleyebiliriz. Dünya her geçen gün daha seküler bir yapıya gidiyor, bu kaçınılmaz. Önceden varlığını dini temellere de dayandıran otoriteler artık ya zayıf örnekleriyle mevcut ya da ortadan kalkmış vaziyetteler. İnsanlar dini tercihler konusunda daha özgür, dinden çıkmak ve bunu ilan edebilmek artık daha kolay. Dolayısıyla insanlar eski inançlarını merak edip araştırabiliyor ve bunun sonucunda eski inançlarını tercih edebiliyor."
"İran'da eski Fars inançlarına merak salanlar var"
Mumcuoğlu, kimi ülkelerde dini gerekçelerle hayatlarına müdahale edilen insanlarda da bir tepki olarak atalarının inançlarını benimsemenin geliştiğini öne sürerek, “Bu özellikle Türkiye'de karşımıza çıkan bir durum. İran'dan da benzer haberler geliyor, dinden uzaklaşanların yanında eski Fars inançlarına merak salanlar, sonradan gelen din olan İslam'ı reddedenler mevcut” iddiasında bulundu.
© The Independentturkish
