Kamu kurum ve kuruluşlarınca taşıt edinimleri ihtiyaç analizlerine dayandırılacak, acil ve zorunlu haller dışında her ne suretle olursa olsun yeni taşıt edinilmeyecek.
Mevcut taşıtlar da ihtiyaç analizleri ve tasarruf anlayışı çerçevesinde yeniden gözden geçirilecek, ihtiyaç fazlası olan veya ekonomik ömrünü tamamlamış taşıtlar ihtiyacı olan kurumlara devredilecek ya da tasfiye edilecek.
Yukarıdaki cümleler, 30 Haziran 2021'de Resmi Gazete'de yayımlanan, kamuda tasarruf tedbirleri genelgesinden bir kısım.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan imzasıyla yayımlanan genelgede, bir dizi tedbirin yanı sıra açıklanan "taşıt tasarrufuna", "Resmi Taşıtların Edinilmesi ve Kullanılması" başlığıyla yaklaşık iki sayfa ayrılmıştı.
Açıklamada, kamu kurumlarının 2020'deki taşıt sayısının, 2021'den başlayarak 2023'e kadar en az yüzde 20 azaltılacağı söyleniyordu.
"Makam araçları işe gidip-gelirken kullanılacak"
Makam ve hizmetler ile ambulanslar hariç olmak üzere hibe dahil tüm yabancı menşeli taşıtın edinilmesine yasak getiriliyordu.
Açıklamaya göre 1961 tarihli Taşıt Kanunu'ndaki 1 ve 2 sayılı cetvellerde yer alan unvanlar dışında hiçbir makama taşıt tahsis edilmeyecek. Bu makamlardakiler de araçları sabah-akşam işe geliş gidişlerde kullanacak.
Arazi araçlarının "makam aracı" olarak tahsis edilmesine engel konulurken, şehir dışındaki görevlere "zorunlu durumlar hariç resmi taşıtla gidilmemesi hususunda azami özen gösterilecek" denildi.
"1600 cc ve altındaki araçlar tercih edilecek"
"Taşıtlar, kullanım süresi ve maliyet analizleri dikkate alınarak en ekonomik yöntemle edinilecektir" denilen genelgede şu ifadeler yer aldı:
Hizmet aracı olarak edinilecek taşıtlarda baz veya standart donanımlı, binek ve station wagon cinsi taşıtlarda 1600 cc ve altındaki motor hacimli, işletme maliyetleri düşük ve ekonomik olan taşıtlar tercih edilecektir.
Ayrıca hizmet alımı suretiyle edinilecek taşıtlarda model yılı yeni araçlar yerine ekonomik olması durumunda binek ve station wagon cinsi taşıtlarda 10 yaşını, diğer taşıtlarda 15 yaşını doldurmamış olmak kaydıyla model yılı yeni olmayan araçlara öncelik verilecektir.
Denetim görevi her kurumun en üst yöneticisine ait
Atıl kalan taşıtların Hazine ve Maliye Bakanlığı'na bildirilmesi şartı getirilirken, atıl taşıtları duyurmak ve ihtiyaca göre dağıtmak görevi de Bakanlığa verildi. Kurumlara ait atıl araç listesine kamufilo.hmb.gov.tr adresinden ulaşılıyor.
Genelgenin hükümlerinin kurumlardaki üst yöneticiler, il özel idarelerinde ve illerde valiler, belediye başkanları tarafından hassasiyetle izlenmesi gerektiğine vurgu yapılırken, "aksine hareket edenler hakkında ilgili mevzuat hükümlerine göre işlem yapılacaktır" deniliyor.
2017'de Orta Vadeli Program'da "araçtan tasarruf edilecek" denmişti
Kamuda kullanılan araçlar, yukarıda bahsettiğimiz genelgeden önce de sık sık gündeme geliyordu.
Dönemin Başbakan Yardımcısı Mehmet Şimşek tarafından 2017'de açıklanan ve 2018-2020 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Program'da "Kamu kurumlarında taşıt kullanımında maliyet etkinlik analizleri yapılarak tasarruf sağlamaya yönelik gerekli tüm tedbirler alınacaktır" deniliyordu.
Yenikapı'ya dizilen binlerce araç
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Başkanı Ekrem İmamoğlu'nun göreve geldikten sonra yaptığı ilk icraatlardan biri, "israf" diyerek açıkladığı İmamoğlu'ndan önceki döneme ait araçların Yenikapı Meydanı'nda sıralanmasıydı.
İmamoğlu, belediyede 1300 aracın ihtiyaç fazlası olduğunu, bunların iade edilmesiyle yıllık 50 milyon liralık tasarruf yapılacağını söylemişti.
Bazı basın kuruluşlarında yer alan habere göre Eylül 2019'da gerçekleşen bu olaydan sonra kurulan İBB Komisyonu'nun Mart 2020'de açıkladığı rapora göre bazı araçlar belediyeye ait değildi ve müteahhitlerin denetim araçlarından oluşuyordu.
Yavaş: Yabancı makam arabalarının hepsini sattık
İmamoğlu'nun yanı sıra Ankara Büyükşehir Belediyesi (ABB) de 2020 yılında büyükşehir belediyesi bünyesinde yer alan lüks araçların teker teker satışa çıkarılacağını duyurdu.
Bu duyurudan sonra Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş, 24 Mart 2021'de katıldığı "Az Önce Konuştum" programında belediyeye ait makam araçlarını sattıklarını söylemiş, "Belediyeye minibüsle gidip geliyorum. Ben minibüs kullanmayı tercih ediyorum. Makam arabası sevmiyorum. Yabancı makam arabalarının hepsini sattık" demişti.
"Niye vermiyorsun kardeşim belediyenin malını?"
ABB cephesinde bir gelişme de Yavaş ve Ankara'ya 23 yıl belediye başkanlığı yapan Melih Gökçek arasındaki "zırhlı araç" tartışması sonrası yaşanmıştı.
25 Ağustos 2021'de Habertürk'te Fatih Altaylı'nın sorularını yanıtlayan Yavaş, belediyeye ait bir cipin hâlâ Gökçek'te olduğunu söyleyerek, "Niye vermiyorsun kardeşim belediyenin malını? Artık ailece belediyenin mallarından elinizi çekin. Bu mallar sizin babanızın malı değil" demişti.
Gökçek ise 13 Aralık 2021'de Twitter hesabından "Bugüne kadar valiliğin güvenliğim dolayısıyla bana valilik kararıyla tahsis ettiği zırhlı aracı, Mansur Yavaş'ın ısrarlı yaygarası üzerine hakkım olduğu halde iade etmeye karar verdim. Yarın aracı teslim ettiriyorum" açıklamasını yapmış ve aracı teslim etmişti.
Devlet kurumlarının kaç adet taşıtı var?
Bu sorunun cevabı Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın bütçe istatistiklerinde yer alıyor.
"Muhasebat Genel Müdürlüğü İstatistikleri" sayfasında yayımlanan veri sizi, "Genel Yönetim Bütçe İstatistikleri" başlığıyla karşılıyor.
Türkiye'nin kamu mali sisteminde merkezi yönetim, yerel yönetimler ve sosyal güvenlik kuruluşları, genel yönetimi oluşturan üç unsur.
Merkezi Yönetim ise "Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu"nda daha detaylı belirtildiği gibi TBMM, Cumhurbaşkanlığı, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Hakimler ve Savcılar Kurulu, Sayıştay, tüm bakanlıklar, bu bakanlıklara bağlı başkanlıklar (Diyanet İşleri Başkanlığı, İletişim Başkanlığı vs.), genel müdürlükler, üniversiteler ve diğer 43 özel bütçeli kurum (Türk Dil Kurumu, Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürlüğü, TÜİK, Türkiye Uzay Ajansı vs.) ile düzenleyici ve denetleyici kurumları içeriyor.
Sosyal Güvenlik Kurumu ve İŞKUR, sosyal güvenlik kuruluşlarını, belediyeler ve il özel idareleri, "Mahalli İdareler"i oluşturuyor.
Genel Yönetim Bütçe Giderleri'ne ait son istatistik ocak-mart aralığına ait.
Buna göre devletin toplam kara, hava ve yüzer taşıt kiralama ve satın alma masrafları bu yılın ilk üç ayında şöyle oldu:
Taşıt Kiralama Giderleri: 1 milyar 442 milyon 713 bin lira
Yüzer Taşıt Kiralama Giderleri: 1 milyon 197 bin lira
Hava Taşıtı Kiralama Giderleri: 63 milyon 633 bin lira
Toplam: 1 milyar 507 milyon 543 bin lira
Taşıt alımlarının tamamı 510 milyon 230 bin lira. Bu değer, kara, hava, deniz, demiryolu araçlarının tamamı.
Kara taşıtı alımları 456 milyon 190 bin lira ile en büyük kalemi oluşturuyor. İkinci sırada ise 27 bin 541 lira ile deniz ve su yolu taşıtları var. Havayolu taşıtlarına 1 milyon lira ayrıldı.
Taşıt kiralama giderleri artmaya devam ediyor
2021'in ocak-mart dönemine bakıldığında ise toplam taşıt kiralama giderleri 833 milyon 130 bin lira. Kara taşıtı alımlarına 364 milyon 95 bin lira ödenirken, hava yolu, demiryolu, deniz yolu taşıt alımları yapılmadı.
2020'nin ilk üç ayında taşıt alımlarının tamamının değeri 423 milyon 308 bin liraydı. Bunun 174 milyon 219 bin lirasını zırhlı araçlar dahil kara taşıt alımı oluşturdu. Demir yolu taşımacılığına 163 milyon 363 bin lira ödendi. Aynı dönemde kara taşıtı kiralama bedeli 716 milyon 742 bin liraydı.
Yukarıdaki verilere bakıldığına Resmi Gazete'de yayımlanan tasarruf genelgesine rağmen taşıt kiralamaları da alımları da devam ediyor.
"Tasarruf edilecek" denildikten sonra aylık kara taşıtı gideri 11 milyon liradan 199 milyon liraya çıktı
Şimdi bir de genel yönetim bütçesinin alt kalemleri olan merkezi hükümet ile belediyelerin taşıt harcamalarının yıllar içerisinde nasıl değiştiğine bakalım.
| Merkezi Yönetim Taşıt Giderleri | ||||||
| Taşıt Alımları (Bin TL) | Taşıt kiralamaları (Bin TL) | |||||
| Kara | Hava | Yüzer | Kara | Hava | Yüzer | |
| 2011 | 295.342 | 154.535 | 234 | 89.494 | 0 | 13 |
| 2012 | 392.971 | 174.758 | 5.929 | 158.765 | 104.206 | 441 |
| 2013 | 391.040 | 8.391 | 1.760 | 220.239 | 143.470 | 216 |
| 2014 | 463.697 | 463.757 | 3.431 | 375.624 | 164.008 | 270 |
| 2015 | 934.061 | 569.352 | 6.482 | 417.095 | 177.063 | 253 |
| 2016 | 909.563 | 1.058.340 | 8.424 | 549.986 | 199.317 | 250 |
| 2017 | 741.812 | 150.128 | 10.963 | 557.641 | 253.919 | 317 |
| 2018 | 550.055 | 167.959 | 18.945 | 549.17 | 279.919 | 259 |
| 2019 | 501.156 | 58.971 | 57.508 | 562.574 | 286.435 | 283 |
| 2020 | 429.038 | 342.983 | 4.038 | 565.141 | 408.407 | 202 |
| 2021 | 457.962 | 178.757 | 1.981 | 552.309 | 1.206.179 | 162 |
| 2022 (İlk 7 ay) | 45.883 | 16.653 | 1.489 | 839.777 | 176.751 | 1 |
| (*) 2011-2020 yılları arasındaki kara taşıt alımlarına zırhlı araçlar da dahil edilmiştir | ||||||
| (**) Deniz taşıtlarına "yüzer" denmesinin nedeni denizaltıların katılmaması | ||||||
| (***) Kara taşıtlarına demiryolu taşıtları dahil değildir | ||||||
Yukarıdaki tabloya bakıldığında ilk göze çarpan hem taşıt alımlarında hem de kiralamalarında 2016'ya kadar ciddi bir artış olduğu, sonrasında ise daha düzensiz devam ettiği.
Genelgenin yayımlandığı son iki sene karşılaştırıldığında ise 2021'in ilk yedi ayında kara taşıtı alımlarına ödenen para 109 milyon 962 bin lira. Bu rakam 2022'nin ilk yedi ayında yarı yarıya azalmış.
Ancak tasarruf genelgesinin 30 Haziran 2021'de Resmi Gazete'de yayımlanmasının ardından 2021 sonuna kadar kara taşıtı alımları hızla arttı. Buna göre temmuzda 37 milyon 998 bin lira olan taşıt harcaması önce ağustosta 11 milyon 565 bin liraya düştü. Sonrasında eylülde 26 milyon 685 bin lira, ekimde 40 milyon 480 bin lira, kasımda 70 milyon 276 bin lira, aralıkta 198 milyon 994 bin lira ödendi.
"Tasarruf edilecek" denildikten sonra aylık kara taşıtı alım gideri 108 kat arttı.
Havayolu aracı kiralamada 2021-2022 arası trajik bir düşüş olsa da kara taşıtı kiralamasında 2022'nin ilk yedi ayında ödenen para 839 milyon 777 bin lira. Bu değer, 2021'nin tamamında 552 milyon 309 bin liraydı.
11 yılda kara taşıtlarının alımına 6,1 milyar lira, kiralanmasına 4,8 milyar lira harcandı. Hava araçları için ise bu değerler alımda 3,3 milyar lira, kiralamada 3,4 milyar lira.
| Mahalli İdareler Taşıt Giderleri | ||||||
| Taşıt Alımları (Bin TL) | Taşıt kiralamaları (Bin TL) | |||||
| Kara | Hava | Yüzer | Kara | Hava | Yüzer | |
| 2017 | 1.069.307 | 141 | 23.470 | 1.547.521 | 69.838 | 4.476 |
| 2018 | 752.386 | 31.797 | 14.536 | 2.197.250 | 19.580 | 3.762 |
| 2019 | 594.733 | 272 | 1.660 | 2.788.920 | 1.106 | 3.453 |
| 2020 | 1.310.257 |
263 |
2.985 | 3.235.434 | 49 | 2.02 |
| 2021 | 2.609.466 | 38 | 0 | 21.465 | 0 | 0 |
| 2022 (İlk 3 ay) | 453.166 | 0 | 27.364 | 1.130.078 | 22 | 1.146 |
2019 belediye seçimlerinin ardından belediye taşıt alımlarında ciddi bir artış görülüyor.
Taşıt kiralamaları ise 2020'de 3 milyar 235 milyon liraya kadar çıktıktan sonra 2021'de 21 milyon 465 bin liraya geriledi. 2021'de herhangi bir hava ya da deniz aracı da kiralanmadı.
Kamuda toplam kaç araç var?
Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından son açıklanan 2022 bütçe gerçekleşmelerinde, Merkezi Yönetim'e bağlı kurumların 31 Haziran 2021 itibarıyla taşıt sayıları da yer alıyor.
Buna göre TBMM, Cumhurbaşkanlığı, bakanlıklar, üniversiteler, düzenleyici ve denetleyici kurumlar dahil toplam araç sayısı 111 bin 122.
48 bin 107 ile Emniyet Genel Müdürlüğü ilk sırada. İkinci sıra 14 bin 100 ile Milli Savunma Bakanlığı'nın.
Cumhurbaşkanlığı'nın 415, TBMM'nin 132, Diyanet Başkanlığı'nın 405 aracı bulunuyor.
Peki dünyada durum nasıl?
Bir hükümetin kamu görevlerinde kullanılmak üzere aldığı araçların markaları, sayısı, ne kadar ödendiği, yalnızca Türkiye'de tartışılan bir konu değil.
Örneğin Birleşik Krallık'ta sadece Savunma Bakanlığı ve Ulaştırma Bakanlığı'nın araç kiralamalarına 2021 yılı içerisinde 14,2 milyon sterlin ödemesi tepkiye yol açmıştı.
Özellikle Savunma Bakanlığı'nın harcamasının 13 milyon sterlini aşması, "vergilerin boşa harcanması" olarak yorumlanmıştı.
İskoçya Başbakanı Nicola Ferguson Sturgeon da göreve geldiği tarihten bu yana kabinede kullanılan şoförlü araç sayısının ikiye katlandığı gerekçesiyle eleştiri oklarının hedefindeydi. 2010/2011 mâli yılda 24 olan taşıt ayısı 2020/2021 mâli yılında 41'e çıktı.
Birleşik Krallık Başbakanı Boris Johnsson'ın 7 Temmuz 2022'deki istifasından sonra değişen tek şey bu koltuktaki isim olmayacak. Uzun süredir makam aracı olarak kullanılan İngiliz malı Jaguar XJ'lerin, Audi A8'le değiştirilmesi de gündemde.
Bu karar hem Alman malı bir aracın tercih edilmesi hem de "boşa masraf" edildiği gerekçesiyle eleştiriliyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın makam aracı Mercedes S serisi 12 milyon liradan başlarken, Audi A8'in tavsiye edilen anahtar teslim fiyatı yaklaşık 9 milyon lira.
ABD'nin tedarik, gayrimenkul ve bilgi kaynakları yönetimi için federal politikaları belirleyen merkezi yönetim teşkilatı General Services Administration'ın (GSA) verilerine göre ABD hükümetinin elindeki araç sayısı 2021 sonunda 241 bin 649'du.
Bu araçların toplam değeri ise 1,4 milyar dolar. Sadece 14 bakanlığın elindeki araç sayısı 213 bin 198.
© The Independentturkish
