Zambiya'nın Kabwe topraklarında bulunan kurşun bölge insanının sağlığını uzun yıllardır tehdit ediyor.
Yoğun miktarda kurşun barındıran toprak ve toz, bilhassa küçük çocukların gelişimini olumsuz etkiliyor.
Madenler açısından zengin olan Zambiya'nın Kabwe bölgesinde 1904 yılında açılan kurşun madeni şirketi, 1994 yılına kadar yüksek miktarda kurşun üretti.
Maden ocağı, çevreye verdiği zarar nedeniyle kapatıldıktan sonra bölgede herhangi bir arındırma çalışması yapılmadı.
Yani Kabwe topraklarındaki kurşun kalıntıları hâlâ bölge halkının yaşamını tehdit edecek düzeyde.
2020 yılında Johannesburg (Güney Afrika) merkezli Mbuyisa Moleele hukuk firması ve Leigh Day isimli uluslararası hukuk şirketi bir araya gelerek madeni elli yıl süreyle işleten Anglo American şirketine açtıkları dava ile bölge halkının mağduriyetine dikkat çekmeye çalıştı.
Çok uluslu firma Anglo American, konuyla ilgili sorumluluk almayı reddetti ve suçu madeni daha sonra devralarak 20 yıl süreyle işleten Zambiyalı yerli firmaya atmaya çalıştı.
Ancak hukuk firmaları yapılan araştırmalara dayanarak asıl zehirlenmelerin Anglo American firmasının 70 yıllık döneminde yaşandığını iddia etti.
Anglo American şirketi, bölgeye bir uzman atadıktan sonra kanda bulunması gereken kurşun miktarına dair net bir seviyenin bulunmadığı ve fazla miktarda kurşunun herhangi bir hastalığa yol açmadığı iddialarında bulunarak kendini aklamaya çalıştı.
Şirketin madeni işlettiği süre boyunca hiçbir önlem almadığı ve durumun böyle sonuçlanacağını başından beri bildiği öne sürüldü. Şirket ise açılan davalara itiraz ederek konuyu ört bas etti.
Söz konusu Afrikalıların hayatı olduğunda Batılı şirketlerin tavrı bellidir: Daha fazla maden elde etmek için Afrikalıların sağlığını kaybetmesinde ve ölmesinde sakınca yoktur.
Leigh Day avukatları, dünyanın başka hiçbir yerinde bu denli yüksek kurşun zehirlenmesine rastlanmadığını dile getirdi.
Amerika Hastalık Kontrol Merkezi, kandaki kurşun oranında 3.5 mikrogramı toksik seviye olarak belirliyor. Bu oran 180 bin Kabwe sakininde bunun tam 10 misli.
Kurşun çok ciddi sağlık sorunlarına yol açıyor
Peki, kanda yüksek miktarda bulunan kurşunun sağlık üzerinde ne gibi olumsuz etkileri var?
Dünya Sağlık Örgütü'nün açıklamasına göre, canlıların kurşuna maruz kalması durumunda birtakım zararlı etkiler kaçınılmaz duruma geliyor.
Kurşun, küçük çocuklarda beyni ve sinir sistemini doğrudan etkiliyor.
Aileler çocuklarında konsantrasyon eksikliği, hafıza ve dikkat kaybı gibi semptomlar gözlemliyor.
Ayrıca kanda bulunan yüksek miktarda kurşun, işitme ve görme kaybından yüksek tansiyon ve gelişim bozukluklarına kadar başka sorunlara da sebep oluyor.
Daha da kötüsü, müdahale edilmediği takdirde komaya ve ölüme dahi neden olabiliyor.
Kandaki yüksek kurşun, yalnız küçük çocuklar için değil, hamile kadınlar için de tehlike arz ediyor.
Düşük tehlikesi, ölü doğum ya da erken doğum sıkça rastlanan sonuçlardan.
Uzman gruplar ve avukatlar, kurşundan etkilenen şahıslar için tazminat talebiyle birlikte, daha fazla insanın sağlığını olumsuz etkilere maruz bırakmamak adına bölgenin temizlenmesi için çaba sarf ediyor.
Dava yeniden gündeme geldi ama beklenen sonuç alınamadı
2022 yılının Kasım ayında mahkeme, BM Toksik Maddeler ve İnsan Hakları Özel Raportörü; Aşırı Yoksulluk ve İnsan Hakları Özel Raportörü; Engelli Hakları Özel Raportörü, BM İş Dünyası ve İnsan Hakları Çalışma Grubu ve BM Kadınlara ve Kız Çocuklarına Karşı Ayrımcılık Çalışma Grubu'nun toplu davanın onaylanması için yapılan başvuruda (amici curiae) dostane katılımcı olarak kabul edilmesine karar verdi.
Ancak Güney Afrika Yüksek Mahkemesi, yaklaşık 140 bin Kabwe sakini adına Anglo American firmasına karşı toplu dava açılması başvurusunu geri çevirdi.
Ancak davacılar kararın temelde hatalı olduğunu düşündüklerinden temyiz başvurusunda bulundular.
Başvuru 19 Nisan 2024 tarihinde mahkeme tarafından yeniden değerlendirilecek.
Leigh Day ve Mbuyisa Moleele şirketlerinin vicdan sahibi avukatları temyize giderek davanın peşini bırakmamakta kararlı.
Eğer başvuru kabul edilir ve dava Kabwe halkının lehine sonuçlanırsa, daha önce verilenleri aşabilecek tazminatlarla tarihteki en büyük insan hakları toplu davalarından biri olacak ve emsal teşkil edecek.
Dava yalnız Kabwe sakinleri için değil, madencilik sektörünün dünya genelinde etkilediği tüm bireylerin yaralarının sarılması, halkların ve çevrenin sağlığını korumak için daha sıkı önlemlerin alınması noktasında da ısrarlı bir çaba ortaya koyacaktır.
Kaynaklar:
https://www.mining.com/web/south-african-court-denies-class-action-against-anglo-american/
https://www.aljazeera.com/news/2023/1/20/mining-giant-turned-blind-eye-to-lead-poisoning-in-zambia
https://www.thelancet.com/journals/lanplh/article/PIIS2542-5196(23)00166-3/fulltext
https://mg.co.za/environment/2022-12-02-un-experts-can-intervene-in-kabwe-lead-poisoning-class-action-joburg-high-court-rules/
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
