Güney Afrika'nın en büyük kenti Johannesburg'da perşembe gününün ilk saatlerinde çıkan yangın, 12'si çocuk en az 74 kişinin hayatını kaybetmesiyle dünya gündemine taşındı.

Yangının hemen ardından yayımlanan haberler, binanın Johannesburg Belediyesi'ne ait olduğunu, kadın ve çocuklara yönelik sığınma evi olarak tahsis edilse de sonrasında kontrolü sağlayan çetelerin binayı göçmenler gibi sosyoekonomik durumları pek de iyi olmayan kişilere kiraladığını ortaya koydu.

ABD'nin New York Times gazetesiyse mikrofonlarını orada yaşayanlara uzattı. 

Ölüm kalım kararı

Yangın sırasında beşinci katta mahsur kalan Tom Mandala, camdan atlamakla alevler ve dumanların sardığı merdivenlerden aşağı inmek arasında karar vermek zorunda olmanın nasıl bir şey olduğunu anlatıyor. 

26 yaşındaki adam, 5 dakika boyunca bu düşüncelerle mücadele ettikten sonra Malavi'deki ailesinin cesedini bulabilmesi için camdan atlamış. 

Havada olduğu anlar için "Hiçbir şey düşünmüyordum" diyen Mandala, ayaklarının üstüne düşmeyi başarsa da iner inmez acıdan gözyaşı dökmeye başladığını söylüyor. Sağ ayak bileği kırılıp sol bacağı kötü bir şekilde yaralansa da hayatta kalmayı başarmış. 

Mandala'nın korkusunu haklı çıkaran bir şekilde olayda ölen 10 kişinin bedenleri DNA testi yapılmadan tanınmayacak hale geldi. 

Yangının sebebi hâlâ belirlenemedi. Ancak çelik kapılarla dolu çok odalı bir labirente benzeyen yapının ölüm tuzağı gibi tasarlandığı önceden de konuşulan bir şeydi. 

5 yıl önce binaya taşınan Kwazi Cele, üç çocuğu ve yeğeniyle birlikte yangına yakalanmış. Merdiven boşluğuna koştuklarını ve burada yüzlerce kişiyi gördüğünü söylüyor. Bunun üzerine üçüncü kattaki dairelerine geri dönüp camdan sarkıttıkları battaniyeyle girişteki bir yapının demir çatısına inmeyi başarmışlar. Onlarca kişi de onları takip etmiş.

Cele şu ifadeleri kullanıyor:

Binanın durumu öyle ya da böyle bir noktada kötü bir şey yaşayacağımızı gösteriyordu. Bu kadar kötüsünü de beklemiyorduk.

39 yaşındaki Cele, buranın sığınma evi olarak kullanılmasını sağlayan sivil toplum kuruluşunun 2019'da ayrılmasıyla birlikte çetelerin binaya akın ederek kira almaya başladığını anlatıyor. Odalar ayda 32 ila 100 dolara denk gelen miktarlara kiraya verilirken sorunlar, azalmak bir yana dursun, artmış.

"Mahremiyete dair hiçbir şey yoktu"

Apartman sakinlerinin anlatımına göre belediye elektrik ve kanalizasyon hizmetlerini vermeyi durdurunca kaçak hatlar çekildi. Ortak banyoların odalara dönüştürülmesiyle herkes kendi yaşam alanında banyo yapmaya zorlandı. Tuvaletler o kadar kirliydi ki bu ihtiyaç ya odalardaki kovalar sayesinde ya da yakınlardaki alışveriş merkezinde gideriliyordu. 

Bina sakinleri, buradakilerin çoğunun Malavi ve Tanzanya'dan gelen göçmenler olduğunu, ev sahiplerininse çoğunun Güney Afrikalı olduğunu bildiriyor. Her katta farklı bir hayat yaşandığını anlatıyorlar. 

Giriş katında üç yıl yaşadıktan sonra aylık 50 dolara yakın bir para vererek üçüncü katta yaşayan bir başka genç anneyle oda tutan Esethu Mazwi, "Mahremiyete dair hiçbir şey yoktu" diyor. 

Apartheid sonrası oluşan çöküntü bölgeleri

Apartheid döneminde bu binanın da olduğu bölgeye girmesine izin verilmeyen siyahlar, 1990'lı yıllarda beyazların kaçmasıyla buralara yerleşmiş. Yeni özgürleşen siyahların buraya taşınması, gerekli yatırımlarla desteklenmeyince ve bir de üstüne yurtdışından da göç gelince buralar çöküntü bölgesine dönüşmüş.

Malavili Tom Mandala, memleketinde polis ya da öğretmen olamayınca pek çok yurttaşı gibi buraya göç ettiğini anlatıyor. Telefon aksesuarı satıp ayda 100 dolara yakın para kazanırken yakınlardaki bir başka binaya 80 dolar kira verdiğini söylüyor. 

Sonrasında yangının çıktığı binada 4 Malaviliyle birlikte oda tuttuğunu ve iki yatakta 5 kişi yatarak kira masrafını ayda 32 dolara indirdiğini belirtiyor. 

Olay sırasında oda arkadaşlarından birinin dışarıda olduğunu anlatan Mandala, ikisinin kaybolduğunu, birininse kendini takip ederek kurtulmayı başardığını ifade ediyor. 

Beşinci katta yaşayanlardan Pearl Tshikila, merdivenlerden aşağı inerken kilitli çelik bir kapının ardından yardım için bağıran bir adamın çığlıklarını unutmadığını söylüyor. 

Malewa Miya ve kardeşi Retsepile Ramatsoso, üç yaşındaki yeğenleriyle "Çıkışı bulduk" diye sevinirken buranın alevlerle kaplandığını görmüş. Dumanların ve bağırışların arasında bir başka yöne doğru koşarak kilitli bir kapı bulmuşlar. Rastgele kapıları yumruklarlarken anahtarı olan bir kişiyi uyandırıp onun sayesinde kaçmayı başarmışlar. 

"Boş binalar, işgal için kolay hedefler"

Güney Afrika'nın önde gelen sivil toplum kuruluşlarından Hope SA Vakfı Yönetim Kurulu Üyesi Namritha Sivsanker, bölgedeki binaların çoğunun yasa dışı şekilde işgal edildiğine dikkati çekerek, "Boş binalar, işgal edilmek için kolay hedefler olarak öne çıkıyor. Kimse sorumluluk üstlenmiyor" değerlendirmesinde bulunuyor.

Johannesburg Büyükşehir Belediye Başkanı Kabelo Gwamanda da "Burada yaşayanların burada bulunmaması gerekiyordu" diyor.

"Uyanma zamanı" geldi mi?

Ülkenin Cumhurbaşkanı Cyril Ramaphosa, yangından sonra "uyanma" zamanının geldiği mesajını vererek "Bu, şehirdeki konut sorununu çözmeye başlamamız için bir uyandırma alarmı" dese de mesele büyük. Yaklaşık 6 milyonluk nüfusa sahip Johannesburg'da 15 bin civarında kişinin evsiz olduğu tahmin ediliyor.

Şehir merkezi, ticaret ve finans merkezi olma özelliğini sürdürse de bugün Güney Afrika'da ve dünya genelinde en yüksek suç oranlarına sahip bölgelerin arasında gösteriliyor.

 

Independent Türkçe, New York Times, AA, BBC