Musaddıq Tovi ve Duhok Ansiklopedisi

M. Xalid Sadînî Independent Türkçe için yazdı

Fotoğraf: M. Xalid Sadînî - Independent Türkçe

Pazartesi günü bu köşede yayımlanan yazımdan sonra, samimiyetinden şüphe etmediğim bazı dostlardan Duhok vilayetini biraz abarttığıma dair eleştiriler aldım.

Keşke hem o arkadaşların ve hem de orayı tanımayan ve bilmeyenlerin oraları gezme görme imkanı olsaydı. O zaman konuyu abartmadığımı göreceklerdi.

fazla oku

Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)


Elbette oraya gitmek, gezmek ve görmek de yetmez. Zira bir şehri idrak edebilecek zihni melekelere de sahip olmak gerekir.

Ziya Paşa'nın “Ol mahiler ki derya içreler deryayı bilmezler” dizesi tam da böyle haller için söylenmiş olmalı.

Neyse her zaman söylediğim gibi eleştiri haktır ve bu hak kısıtlanamaz. Herkesin düşüncesini özgürce ifade etme hakkı vardır.

Size önceki makalemde Duhok şehrinin coğrafi, tarihi ve sosyal yaşamına dair kısa da olsa bazı bilgiler vermiştim. Bugün ise Duhok vilayetinin kültür ve edebiyatına kısaca bir göz atalım. 

Duhok vilayeti, Irak Kürdistan Bölgesi içerisinde bağımsız bir eyalet gibi idaresini sürdürmektedir.

Bu şehirde, bu şehre özel günlük ve haftalık bir kaç gazete, 10'a yakın 15 günlük, 1 aylık ve 3 aylık dergiler yayınlanmaktadır.

10'a yakın yayınevi, sadece merkezde 20 den fazla kitapevi vardır.

Sadece Duhok ve çevresine yayın yapan Duhok TV, Zawa TV, Dasini TV'nin yanı sıra, uydular üzerinden bütün dünyaya yayın yapan War TV, Bahdinan TV ve Ava TV gibi televizyonları var.

Devlete ait olan Duhok Üniversitesi ve Zaxo Üniversitesi'nden ayrı Özel Amerikan Üniversitesi, Nevroz Üniversitesi ve Teknoloji Üniversitesi de eğitim faaliyeti vermektedir.

Bütün bu üniversitelerde binlerce öğrenci eğitim görmektedir. Lisans, lisansüstü ve doktora programları vardır.

Bu üniversitelerde sayısı binlere tekabül eden akademisyen ve araştırma görevlisi mevcuttur. Eğitim durumuna gelince kesinlikle Türkiye'deki ortalama üniversitelerden daha aşağı değildir.

Duhok Yazarlar Derneği'ne kayıtlı 350'e yakın şair, yazar ve araştırmacı var. Bu derneğin kendine ait bir binası, o binada misafirhane ve konferans salonu var.

Bilaistisna her hafta orada bir seminer, konferans veya şiir okuma günleri düzenlenmektedir. Gerek kendi içinden gerekse dışarıdan konuşmacı misafirler ağırlamaktadırlar.

Kitap yazıp, yayınlama imkanı bulamamış genç yazarların kitaplarını yayınlar ve onları yazmaya teşvik eder. Sadece bu derneğin 300'e yakın yayınladığı kitabı vardır.

Ayrıca PEYV yani söz/kelime anlamında süreli bir yayını da var ki ansiklopedik boyutlarda 100 sayıdan fazla yayınlanmış. Yayını devam ediyor.

Bir şehirle ilgili en derli toplu yazınsal ürünlere, o şehirle ilgili yazılmış kronik, salname ve ansiklopedilerde rastlanır.

Duhok vilayeti ile ilgili olarak da 9 ciltlik büyük bir ansiklopedi var. Her cildi 500 sahifeden fazla olan bu ansiklopedide Duhok ile ilgili insanın aklına gelebilecek her konuda geniş bilgiler veriliyor.
 

Duhok Ansiklopedisi (1).jpeg
Duhok Ansiklopedisi / Fotoğraf: M. Xalid Sadînî - Independent Türkçe


Duhok Ansiklopedisi Musaddıq Tovî'nin yayın yönetmenliğinde toplamda 6 kişi; Musaddıq Tovi, Xalid Salih, Nazdar Ehmed Mehmud Ciziri, Beyar Cemil Emin, Naci Bedel, Kawe Sebrî Nêrweyî tarafından hazırlandı.

Ansilopediye 120 yazar, akademisyen ve araştırmacı 214 makale ile katkıda bulundu. 9 büyük cilt olan ansiklopedi toplamda 5 bin sayfadan ibarettir. 

5 yıllık uzun bir çalışmanın sonunda 2017 yılında tamamlanan Duhok Ansiklopedisi Arap harflerinin Kürtçe'ye uyarlaması ile ve Kürtçe'nin Kurmanci lehçesiyle yayınlandı.

Şimdi Arapça ve İngilizceye çeviri çalışmaları yapılan ansiklopedinin dijital versiyonu da hazırlanıyor.
 

Duhok Ansiklopedisi (2).jpeg
Fotoğraf: M. Xalid Sadînî - Independent Türkçe


Duhok Ansiklopedisi alfabetik bir ansiklopediden ziyade, her cildi bir veya birkaç konuyu ihtiva edecek bir şekilde hazırlanmış. Buna göre;
 

1.Cilt; Duhok Vilayeti coğrafyasına hasredilmiş. Eski tarihi kaynaklardan günümüze Duhok vilayetinin kapsadığı bütün coğrafya ayrıntılı bir şekilde değişik yazarlar tarafından incelenmiş.

2.Cilt; Eski Tarih, Tarihi Kalıntılar ve İslam Tarihi'nde Duhok ve çevresini ihtiva ediyor.

3.Cilt; Yakın Dönem Duhok ve çevresinin tarihini, modern tarihini ve Duhok'taki dini yaşam üzerine olan makalelerden oluşuyor.

4. Cilt; Tamamen Duhok'un "Modern Tarihi"ne odaklanmış.

5. Cilt; Dil ve Edebiyat, Kültür ve Folklor'u inceliyor. Bu ciltte Duhok'ta konuşulan diller, dillerin incelikleri; edebiyat ve önemli edebi şahsiyetler; folklorik bütün özellikler ve folklor derlemecileri de ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmiş.

6. Cilt; Sanat, iletişim, eğitim ve öğretim, Mimari, Ekonomi, Yasal Düzenlemeler, Duhok Biblografyası'na ayrılmış.

7. ve 8. Ciltler; İl merkezi, İlçe merkezleri, nahiyeler ve bunlara bağlı köylere ayrılmış olup, bütün köy adları, önemli yerleşim merkezlerin kültürel gelişimi ayrıntılı bir şekilde incelenmiş.

9. Ciltte ise, Dini ve ulusal değerlere yer verilmiştir. Bu ciltte ayrıca ansiklopedinin İndeks'i verilmiş yazarların kısa yaşam öykülerine de değinilmiştir.
 

Musaddıq Tovi (2).jpeg
Musaddıq Tovi / Fotoğraf: M. Xalid Sadînî - Independent Türkçe


Duhok Ansiklopedisi tam bir hazine değerindedir. Bütün bu ciltlerdeki makaleleri tek tek saymak, içeriklerine bakmak bu yazının altından kalkabileceği bir yük olmadığından biz hazırlayanına da kısaca bakalım.

Musaddıq Tovi, resmi kayıtlara göre 1957, gerçekte ise 1955 yılında Amêdiye kazasına bağlı, tarihi bir köy olan Bamernê de dünyaya geldi.

Ailesinin kökeni şimdi metruk olan Hakkari'nin Cilo Dağları’nın eteğindeki Tovê köyüne dayanmakta ve soyadını da oradan almaktadır.

1961 yılında bölgede başlayan ve özellikle Amêdiye ve çevresine yoğunlaşan savaştan ailece etkilenirler ve 1963 yılında Süleymaniye'ye göç ederler.

Süleymaniye Kürt yurtseverliğinin yoğun yaşandığı bir şehir olduğundan, daha çocukluğundan itibaren bu ortamdan etkilenir.

İlkokul ve ortaokulu Süleymaniye'de tamamladıktan sonra lise eğitimi için Zaho'ya gelir. Eğitimini tamamladıktan sonra bir süre Peşmerge saflarında Baas rejimine karşı mücadeleye katıldı.

Okuma yazmaya çok meraklı olduğundan daha 15 yaşında iken şiir ve yazıları Bağdat'ta yayınlanan Hawkari adlı gazetede yayınlanır.

1970 yılı Mart ayında Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ile Baas rejimi arasında imzalanan Özerklik Antlaşması ile Kürdistan bölgesine kısmi bir ferahlık gelmiş, radyo, gazete ve dergi yayınları çoğalmıştı.

1974-75 arasında KDP'nin kontrolünde olan Êzgî Kürdistan adlı radyoda, zamanın ünlü aydınları Reşid Findi, Xelefê Zêbarî gibi insanlarla çalışır. 

Özerklik Antlaşmasının Saddam Hüseyin tarafından 1975'te feshedilmesiyle, radyo çalışmaları akemete uğrar. Bir sene sonra resmi olarak mecburi askerlik hizmetine alınır. 

1978 yılında askerden geri döner ve bir fabrikada memur olarak çalışmaya başlar.
 

3.jpeg
M. Xalid Sadînî ile Musaddıq Tovi / Fotoğraf: Independent Türkçe


İran-Irak savaşının başlamasıyla birlikte bütün Irak'ta seferberlik ilan edilir. O  kaçmaya fırsat bulamadan  ihtiyati tedbir olarak yeniden askere alınır.

Kısa bir zaman sonrada İran tarafından esir alınarak Tahran yakınlarındaki bir kampta 8 sene esir olarak yaşamını sürdürür.

Bu esaret döneminde büyük acılar çeker. Ancak Nietzche'nin doğru tespitiyle “Beni öldürmeyen darbe güçlendirir” kaidesi mucibince direnir ve başarır da... 

Esaretten kurtulduktan sonra memleketine döner ve yazınsal faaliyetlerine kaldığı yerden devam eder.
Musaddiq Tovî, tam bir kültür derleyicisi ve avcısıdır.

Daha çok belgelere dayalı bir yakın dönem tarihçisidir. Bulabildiği her belgeyi değerlendirir. 

Birayeti, Beyan, Botan, Peyman, Evro, Behdinan, Nevroz, Metin, Peyv, Gazî, Nubûn, Dîrok vb. kültür, tarih ve edebiyat dergilerinde kültüre, edebiyata, tarihe dair değişik konularda yazılar yazar.

Gerek yukarıda adı geçen dergilerdeki makalelerinden oluşan kitaplar olsun, gerekse bağımsız kitap çalışmaları olsun, şimdiye kadar toplamda 16 adet kitabı yayınlanmış.

Bütün bu çalışmalarında sadece Duhok ve çevresinin yanı sıra Kürtlerin yaşadığı geniş coğrafyanın da sosyal ve siyasal tarihine merceğini uzatmıştır.
 

6.jpg
M. Xalid Sadînî, Musaddıq Tovi ve eşi ile birlikte / Fotoğraf: Independent Türkçe


Bu meyanda; Çend Berperek Ji Rojnamevaniya Kurdî (Kürt Gazeteciliğinden Birkaç Sayfa); Serhildana Şêx Se'îdê Pîran (Pîran'lı Şeyh Said'in Başkaldırısı), Serhildana Sasonê (Sason İsyanı); Salên Penaberî ji Jiyana İhsan Nurî (İsan Nurî'nin Yaşamında Mültecilik Yılları) hazırladığı önemli dökümanter kitaplarıdır.

Şimdi ise, Resmi Belgelerde Duhok'ta Eğitim ve Öğretim adlı önemli bir kitap üzerine çalışmaktadır.

Arapça, Farsça, Kürtçe'nin Sorani ve Kurmanci lehçelerini iyi bilen Musaddiq Tovi, kitaplarını Kurmanci lehçesi ile yazmaktadır.

Arapça ve Farsça'dan Kürtçe'ye tercümeler de yapıyor. Dr. Sidqî Hırorî'nin doktora tezi çalışması olan Bilad-i Hekkarî adlı kitabını da Arapça'dan "Welatê Hekkarî" adıyla Kürtçe'ye çevirmiştir.

Bu eser İslamiyet'in doğuşundan 1300 miladi yıllarına kadar Hakkari bölgesinin en önemli kaynak çalışmalarından biridir.

Musaddiq Tovî, Duhok ve çevresinin adeta belleği konumunda bir insandır. İşte yılların bu özverili çalışmasıdır ki onu Duhok Ansiklopedisi'ni hazırlamaya götürmüş ve hayatının amacını gerçekleştirmiş bulunmaktadır.

Zira böyle devasa bir eseri projelendirmek, konu başlıklarını belirlemek, konuların yazarlarını tespit etmek, onlara yazdırmak, yıllarca nazlarını çekmek her babayiğidin karı değil.

Böyle kolektif eserlere ancak büyük kurumlar cesaret edip altından kalkabilir.

Ama Musaddiq Tovî bunu da başararak halkına verebileceği en güzel hediyeyi verdi.

Ona sağlık ve sıhhatle nice çalışmalarla güzel bir yaşam diliyorum... 

 

 

* Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

© The Independentturkish

DAHA FAZLA HABER OKU