Ülkemizde her yıl 1,5 milyon ton bitkisel yağ tüketilmekte ve yaklaşık 315 bin ton bitkisel ve hayvansal atık yağ (BHAY) oluşmaktadır.
Atık yağlar çevreyle uyumlu şekilde toplanmayıp çöpe atıldığında çöp depolama alanlarında yangınlara, suların kirlenmesine ve insan sağlığında tehlikelere neden olmaktadır.
Bitkisel ve hayvansal atık yağlar (BHAY), lavaboya döküldüğü zaman kanalizasyondaki soğuk atıksu ile temas edince katılaşır, sertleşir ve boruların üzerine yapışarak battaniye gibi sarar, kanalizasyon borusunu daraltır ve tıkar.
Kanalizasyon borusuna sıvanan atık yağlar diğer katı maddeleri tutar ve kanalizasyon sisteminin önce daralmasına ve zamanla kullanılmaz hale gelmesine sebep olurlar.
Bir litre BHAY, 1 milyon litre temiz su kaynağını kirletir.
Lavaboya dökülen BHAY'lar;
- Evsel atık suları en az yüzde 25 oranında daha fazla kirletmekte,
- Kanalizasyon sisteminin duvarlarına sıvanarak atık su taşıma kapasitesini düşürmekte ve kanalizasyon sisteminin ömrünü kısaltmakta,
- Atık yağlı evsel atık su arıtma tesislerine ciddi zararlar vermektedir.
Kanalizasyona dökülen BHAY'lar, atıksuyun KOI değerini en az yüzde 25 oranında artırır. Bu çözünür olmayan katı madde, kanalizasyon sisteminde ciddi tahribata, tıkanmasına ve atıksu akışının kısıtlanmasına neden olur.
Diğer yandan bu durum yaz aylarında atıksuların birikmesi sonucu anaerobik şartlarda sağlık için tehlikeli ciddi koku kirliliği (H2S ve merkaptanlar gibi) ve CO2'e göre 22 kat daha etkili sera gazı CH4 oluşturur.
Lavaboya dökülen BHAY'lar, kanalizasyonu tıkadığı için yağmurlu havalarda taşkınlara ve su baskınlarına neden olur.
Yağışlı havalarda tıkanan kanalizasyon sistemi taştığı zaman hastalık yapıcı patojen mikroorganizmalar taşıyan atıksular çevrede (sokak, park bahçe gibi) yayılarak ciddi sağlık riskleri oluşturur.
Tıkanmalar bazen o kadar şiddetli olur ki bodrum katlardaki evleri atıksu basar.
Zamanla beton gibi olan daralan, tıkanan kanalizasyon borusunu temizlemek çok zor ve maliyetlidir.
Kanalizasyon sistemleri her 5 yılda bir düzenli olarak video kamera ile gözetlenerek kontrol edilmelidir.
Özellikle yağışlı havalarda su taşkınlarının ve yazın koku kirliliğinin olduğu yerler daha sık aralıklarla gözlenmelidir.
Veriler, coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) haritasına işlenerek sorunların nereden geldiği, bölgede BHAY üretme ihtimali yüksek yerlerle karşılaştırma yapılarak sistem üzerinde problemler büyümeden çözülebilir.
AB ve ABD'de kanalizasyon sisteminin blokajından sırasıyla yüzde 50-75 ve yüzde 40-50 oranında lavaboya dökülen BHAY'lar sorumludur.
İngiltere'de yılda 25 binden fazla sel olayı olmakta ve lavaboya dökülen BHAY'ların yüzde 50'sinden fazlasının blokajlamaya katkıda bulunduğu tahmin edilmektedir.
Avustralya ve Malezya'da kanalizasyon sisteminde sırasıyla yüzde 21 ve yüzde 70 oranında blokajın birinci sebebi lavaboya dökülen BHAY'larıdır.
Kanalizasyon sisteminde sızıntı varsa yüksek kirlilikten dolayı yer altı su kaynaklarını kirletme ihtimali vardır.
Bir litre BHAY'ı, bir milyon litre temiz suyu kirletir. Ayrıca BHAY, atıksu kirlilik yükünü yüzde 25-30 oranında artırır.
BHAY'lar, atıksu arıtma tesisinde, filtrelerin ve yağ/su ayırıcıların sık aralıklarla arızalanması dahil yağ kirliliği giderme ve arıtma maliyetini ciddi oranda artırarak çevresel/ekonomik problemlere neden olur.
BHAY'lar içeren atıksular arıtılmadan deniz, göl ve akarsu gibi alıcı ortamlara verilirse/deşarj edilirse su yüzeyini kaplar, oksijen transferi önler, sudaki canlıların, balıkların ve diğer hayvanların, oksijen almasını önlediği için ölümlerine ve deniz biyotasının kitlesel yok olmasına neden olur.
Temiz su kaynağına karışan BHAY'lar, sudaki oksijeni tüketerek sucul ortamda zararlara neden olur. Deniz yaşamı boğularak ölebilir.
Ayrıca BHAY'larda kanserojen madde içermesi muhtemel olduğu için bunlar gıda zinciri yolu ile insanlara kadar ulaşır.
BHAY'ın yiyeceklerde kullanılması uzun vadede kanserin yanında yüksek kan basıncı ve diğer hastalıklara davetiye çıkartır.
Diğer yandan yağla kaplanan temiz su kaynaklarındaki canlılar açlıktan ölür.
BHAY + Kanalizasyon = Fatberg (şişko)
ABD genelinde bulunan fatberg oluşumlarının diğer örnekleri:
- 2018'de MI, Macomb County'de 100 fit uzunluğunda, 11 fit genişliğinde, 6 fit yüksekliğinde bir fatberg kanalizasyon sistemini tıkayarak kanalizasyon taşmalarına ve topluma milyonlarca dolarlık zarara neden olmuştur.
- 2018 yılında, New York Şehri Çevre Koruma Departmanı (DEP), şehrin kanalizasyon sistemindeki 2.100 fatberg'e (küçük) müdahale etti. Bunları kaldırmak ve neden oldukları hasarı onarmanın Şehre maliyeti 19 milyon dolara olmuştur. Bu maliyetler tüketicilere daha yüksek su ve kanalizasyon oranları şeklinde yansıtılır ve kanalizasyon yedeklerinin yüzde 71'inden FOG sorumludur.
- 2020'de, Des Moines Şehri, IA, pandemi başladığından bu yana fatberg oluşumlarında en az yüzde 50'lik bir artış olduğu bildirmiştir. Des Moines Büyükşehir Atık Su Islah Kurumu bunu, mutfaklardan kanalizasyona akan evsel yağın artmasıyla karıştırılan sıhhi mendillerin yıkanmasındaki artışa bağlıyor. Islah Otoritesi, önceki yıllara göre önemli bir artış olan 30'dan fazla tıkanıklığı gidermek için sadece 2020'de 100.000 doların üzerinde harcama yapmıştır.
İngiltere'de lavaboya dökülen BHAY'lardan dolayı Thames Water kanalizasyonlarındaki 75 bin adet tıkanıklığı temizlemek, beş ev tıkanıklığını açmak ve her gün kanalizasyon arıtma işlerinden sadece birinden 30 ton malzeme çıkarmak için her yıl 18 milyon sterlin harcamaktadır.
İngiltere South West Water, her yıl yaklaşık 8.500 tıkalı kanalizasyonla ilgilendiğini söylemiştir.
Fatberg, tuğlayı harç ile birleştirmeye benziyor. Yağları, katıları ve gresi birbirine bağlayan, harç benzeri bir kombinasyon olan ıslak mendillerin katı matrisine sahip. Bu yüzden parçalanmayı çok zorlaştırıyor.
İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Adana, Balıkesir, Kayseri, Samsun, Balıkesir, Tekirdağ, Antalya, Trabzon ve benzeri şehirlerde kanalizasyon şebeke sisteminde meydana getirdiği blokajlar ve tıkanmayı giderme maliyetleri mutlaka tespit edilmelidir.
BHAY'ların döküldüğü kanalizasyon sistemini sık aralıklarla temizlemek gereklidir.
AB'de BHAY'ların kanalizasyona ve diğer alıcı ortamlara deşarjı yasaktır. Bu yüzden BHAY'ları geri kazanılarak;
- Kanalizasyonların ömrü 40-60 yıl gibi uzun olur.
- Kanalizasyon bakım-onarım maliyeti azalır.
- Şehirde sağlık için tehlikeli (H2S ve merkaptanlar gibi) koku kirliliği minimize olur.
- Atıksuyun daha fazla kirlenmesi önlenir ve arıtma tesisi işletme maliyeti yüzde 25-30 oranında düşer.
- Yeni bir çevre korumacı iş alanı oluşur.
- Biyodizel üretiminde kullanılarak fosil yakıt ithalatı azalır ve azda olsa enerji güvenliğine katkı verir.
- Biyodizel yenilenebilir enerji kaynağı olduğu için sera gazı CO2 emisyonu yüzde 80-90 oranında azalır. Fosil yakıt yerine biyodizel kullanıldığında sera gazı CO2 emisyonu 31.2 kgCO2/lt biyodizel azalır. Atık yağlardan üretilen biyodizel, konvansiyonel dizele kıyasla CO2 eşdeğer emisyonlarının ortalama yüzde 83'ünden tasarruf etmektedir. Ulaşım kaynaklı hava kirletici ve sera gazı CO2 emisyonunu azaltmak için BHAYların geri kazanılması, biyodizele dönüştürülerek fosil yakıt yerine kullanılması oldukça önemlidir.
- BHAY'lar tekniğine uygun yönetilirse kalorifik değeri çok yüksek önemli bir enerji kaynağıdır.
- Lineer ekonomiden döngüsel ekonomiye geçiş sağlanır.
Bileşik Krallık'ta yağ dökmek ve yağ boşaltma lavabolarıyla ilgili bazı sorunları açıklıyor:
- Kanalizasyon tıkanıklıkları, İngiltere'deki kanalizasyon sel olaylarının yüzde 80'ine neden oluyor
- Bu tıkanıklıkların bir sonucu olarak her yıl 3.000'den fazla mülk sular altında kalmaktadır.
- Birleşik Krallıkta yılda yaklaşık 6,7 kanalizasyon tıkanıklığı vardır ve bunların dörtte üçünden fazlası katı yağlar, sıvı yağlar ve gres, mendiller, sıhhi atıklar ve diğer yıkanamayan maddelerden kaynaklanmaktadır.
- Tıkanan kanalizasyonların temizlenmesi için her yıl yaklaşık 18 milyon sterlin harcanmaktadır. Sel temizliği buna eklenir ve müşteri faturalarıyla karşılanmalıdır.
- Bir müşteri sorumlu şirketin kanalizasyonu temizlemesi için yıllık ortalama 66 £ öder - ancak bu çok daha yüksek olabilir.
- Kanalizasyon pompa istasyonları yağ, gres ve yağ birikmesinden dolayı ciddi sorunlar yaşıyor
Lokanta, restoran, fast-food, aş evleri, gıda satış noktaları ve benzeri işyerlerinde yağ kapanı (tutucu) kurulması zorunlu olmalı.
Yağ kapanı olmayan işletmelere işletme ruhsatı verilmemeli ve var olanlarda geçici olarak durdurulmalı.
Mutfakta yapılması ve yapılmaması gerekenler Şekil 2'de verilmiştir.
Yağ kapanı kesiti Şekil 3'de verilmiştir.
Kanalizasyona gitmeden yağ kapanında tutulan yağlar periyodik olarak temizlenmeli, bakımı yapılmalı ve toplanan BHAY biyodizel üretiminde kullanılmalı. Böylece kanalizasyonda fatberg oluşması önemli oranda azaltılmalı.
Hanelerden BHAY'ların toplanması sisteminin yaygınlaştırılması kentsel kanalizasyon sisteminin ve evsel atıksu arıtma tesislerinin bakım maliyetlerini önemli orandan azaltır.
Tahminler, deşarj edilen BHAY'ın kg başına 0,36 euroluk ek bakım maliyet gerektirir. Bu, Oeiras örneğinde, projenin 8 ayında toplanan 11 bin kilogramlık bir BHAY ile, yaklaşık 4 bin euro tasarruf edilmiştir.
Oeiras'ta yerel sektörde oluşan BHAY'larının 619 ton olduğu tahmin edilmektedir. Buna göre bakım onarım için yılda yaklaşık 222 bin euro tasarruf sağlanabileceği tahmin edilmektedir.
Sözün özü;
Lavaboya dökülen BHAY'ları, kanalizasyonda temizlemek için yüksek maliyet olarak tüketiciye geri döner.
Dublin'deki restoranlardan kanalizasyona deşarj edilen atıksuda litre başına 100 miligram katı, sıvı yağ ve gres içeriğini aşmamasını şart koşmaktadır.
Lavabolar atık yağ deşarj etme yerleri değildir.
Vatandaş olarak yağınızı bir kapta toplayın ve yerel geri dönüşüm merkezine veriniz. Böylece kanalizasyonun tıkamasını ve hasar görmesini önleyiniz.
Belediyeler, BHAY'ların lavaboya dökülmemesi ve kaynakta ayrı toplanması ile ilgili ciddi çalışmalar başlatmalı.
*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.
© The Independentturkish
