Zeytin ağaçlarının çevresel etkileri

Adem (as) ile Havva efsanesinde, Adem'in gömüldüğü yerde yeşeren üç ağaçtan biridir; zeytin ağacı.

Nuh Tufanı durduktan 20/40 gün sonra Hz. Nuh suların çekilip çekilmediğini anlamak için güneşe doğru bir güvercin yollar.

Güvercin gemiye geri döndüğünde suların hala çekilmemiş olduğunu anlar. 7 gün sonra tekrar bir güvercin yollar ve bu güvercin ağzında zeytin dalı ile geri döner.

Rivayet o ki; "büyük tufanda yeryüzünde canlı kalabilen tek şeyin zeytin ağacı olduğu anlatılır."

İlyada Destanı'nda Homeros bir zeytin ağacının altına oturur. Ağaç ona şöyle der:

Ben herkese aitim, kimseye ait değilim, sen gelmeden önce de buradaydım, sen gittikten sonra da burada olacağım.

Eskiden mezarlıklara zeytin ağaçları dikilirdi.  

Bir ağaç dikmek bile ölülerin azabını hafifletir.

(Kur­tu­bî, X, 267).
 

 

Zeytin ağacının bir diğer adı "Hayat ağacı"; tarih boyunca barışın, kutsallığın, bereketin, bilgeliğin ve saflığın sembolü haline gelmiştir.

Boyu 2-10 metre arasında değişen zeytin ağacı, genellikle, 300-400 yıl gibi uzun ömürlü olan bir ağaç türüdür. 

• Zeytinlikler;
• Kuraklığa,
• Orman yangınlarına,
• Erozyona,

dirençli alanlardır.

Ve zeytinlikler;

• Biyoçeşitliliği güçlendirir ve korur.
• Toprağı iyileştirir.
• Toprağın organik karbon oranını artırır.
• Sera gazı salımını azaltan güçlü bir doğal karbondioksit (CO2) yutak alanıdır.
• Yetişmiş bir zeytin ağacı atmosferden CO2 emer.
• Atmosferden hektar başına yılda 3,74 ton CO2 yakalar.
• Tekniğine uygun olarak yönetilirse salımladığından daha fazla karbon emer.
• Zeytin hasadı ile oluşan ürünlerinden kompost ve biyogaz üretilir.

Zeytinliklerin çevresel faydaları Şekil 1'de verilmiştir. 
 

 

Zeytinlikler;

• Toprağı erozyona karşı korumaya ek olarak, toprak özellikleri için bir dizi faydalar sunar, toprağın fizikokimyasal özelliklerinin iyileştirilmesini sağlar.
• Çölleşmeyi önler.
• Yağmur suyunun sele dönüşmesini önler, suyun toprakta depolanmasında ve ayrıca toprak su içeriğinde ve derin toprakta su mevcudiyetinde arttırır.
• Atmosferik karbon fiksasyonunda ve toprak organik karbon içeriğini artırır. 
• Karbon yutak alanıdır ve CO2'yi atmosferden alıp toprağa sabitler.
• Toprak yapısını ve doğurganlığı iyileştirir ve biyolojik çeşitliliği artırır.
• Tahminlere göre 100 yıllık zeytinlikte bitki örtü mahsulü yönetiminden sonra zeytinliklerin üst toprağında (0-15 cm) yüzde 44 ile yüzde 85 arasında toprak organik karbon (SOC) artışları olduğu tespit edilmiştir.
• Tahminlere göre, bitki örtülerinin benimsenmesi nedeniyle Akdeniz iklim koşullarında zeytin bahçelerinde toprağın C tutmasında yaklaşık hektar başına yılda 1 ton C artış olduğunu göstermektedir.
• Kısaca, yeterli yönetim uygulamaları uygulanırsa, zeytinlikler C yutak alanı olarak işlev görebilir.
• Avrupa'da yaban hayatının korunması için en önemli alandır.
• Çevreyi koruyan, iklim değişikliğiyle mücadeleyi teşvik eden ve yerel çiftçilere fayda sağlayan yenilenebilir enerji kaynağıdır.
• Döngüsel ekonomiye katkı sağlar. 

İspanya'da yapılan bir çalışmada zeytinliklerde zeytin ağaçlarının sayısının bir fonksiyonu olarak yıllık karbon (C) tutma oranı Şekil 2'de verilmiştir.
 

 

Zeytinliklerde uygun tarım uygulaması yapılırsa zeytin ağaçları ve toprak hektar başına 10 ton CO2 sabitleyebilir. Ve küresel ısınmayla mücadeleye yardımcı olduğu tespit edilmiştir.

Diğer yandan;

• Bir litre zeytinyağı üretimi esnasında atmosfere ortalama 1,5 kg CO2e salımlanır.
• Bir litre zeytinyağı için zeytinlikler, net 10 kg CO2 tutma potansiyeline sahiptir.

Zeytinlikte ilkbaharın sonlarına kadar yabani otların olması atmosferde CO2 emisyonlarını artırmasına rağmen, yabani ot örtüsünün bakımı, yaban ot örtüsüz işleme göre atmosferden yıllık C emilmesini (alımını) yüzde 100 artırır.

Toprak işlemesiz zeytinlik uygulaması ile toprağı daha fazla yutak alana dönüştürmek mümkün.

İlkbahar sonrası kesilen yaban otu toprak örtüsü olarak kullanılır.  

İspanya'da 2,5 milyon hektardan fazla olan zeytin ağacı plantasyonlarının toplam alanı, önemli CO2 yutak alanına sahiptir. Bu dünya çapında karbon yutak alanının önemini göstermektedir.

Zeytinliklerin karbon yakalama gücünü artırmak gerek. Zeytinlikleri, karbon yutak alanlarına dönüştürmek mümkün.

İş dünyası, zeytinliklerin karbon yutak alanlarına dönüştürülmesi projelerine sponsor olmalı.

Toprak yönetimi uygulamalarını iyileştirmek ve toprak organik maddenin mineralleşmesini ve toprak yapısı ve verimlilik kaybını önlemek için araştırmalar yapılmaktadır.

Meyvesinden zeytin yağı, zeytin yağı üretimi esnasında oluşan atıktan ve zeytin ağacının kuruyan zeytin dalları budandığı zaman elde edilen biyokütle ile yenilenebilir enerji üretilebilen Zeytin Ağaçları...

Yerel halkın ısınma ihtiyacı üretilen yenilebilir enerjiden sağlanabilir.

Zeytinyağı gibi doymamış yağları tüketmek bireylerin daha sağlıklı olmasına katkı sağlar;

• Kanser önleyicidir.
• Eğer günde bir çay kaşığı kadar zeytinyağı tüketilirse kan dolaşımı dengelenir. 
• Zeytin doğal bir yaşlanma karşıtıdır.

Toprak işleme ve antropojenik iklim değişikliği, geçen yüzyılda küresel toprak karbon (C) döngüsü üzerinde büyük bir etkiye neden olmuştur.

Tarım arazilerinin yetersiz yönetimi, hızlanan toprak erozyonu oranlarına yol açmıştır.

Kapana kısılmış karbon C'yi ayrışmaya maruz bırakarak toprak organik karbonunun mineralleşmesini hızlandırmaktadır.

Zeytinliklerde uygulanan en yaygın koruma uygulamalarından biri, sonbahardan ilkbahara kadar toprakta kendiliğinden yerleşik bitki örtüsünün (yaban otlarının) bakımı olmalı.

Zeytinlikler tekniğine uygun olarak yönetilirse hem toprak hem de zeytin ağacı, salımladığından daha fazla karbon emebilir.

Zeytinlikler tekniğine uygun yönetilirse ekonomik sera gazı karbon yutak alanlarıdır.

Zeytin yağı üretiminde oluşan zeytin karasuyu tekniğine uygun işlenirse çevresel zarardan ziyade fayda sağlar.

Zeytin bahçelerinden zeytin hasadı yan ürünlerinden doğal bir gübre (kompost) ve biyogaz üretmeyi, karbon ve su ayak izlerini izlemeyi ve yenilenebilir enerjiyi kullanmayı içerir.

Sıkılan zeytinin arta kalan "Prina" denen küspesi, biyoyakıt olarak kullanılır.

Prina doğru yönetilirse yenilebilir enerji kaynağıdır (Resim 2).
 

   

Zeytin atığından yenilebilir enerji üretilir.

Zeytin ağacı, meyveleri ve ürettiği yağ sağlığınız ve çevre içinde iyidir, çölleşme ve erozyona karşı bir engeldir.
   

 

Birçok çiftçi tarafından bir engel olarak görülen zeytinliklerdeki yaban otları, iklim değişikliğine karşı mücadelede önemli bir silah olabilir.

Zeytinliklerde oluşan yaban otlarının büyümesine izin vermek, sera etkisinin arkasındaki başlıca gazlardan birini azaltarak bir CO2 yutak havuzu oluşturabilir.

Dünya zeytinyağı üretimi ile, 7 milyon nüfuslu Hong Kong büyüklüğünde bir şehrin CO2'sini her yıl emilmektedir.

Dünyanın en yaşlı zeytin ağacı, yaklaşık 3400 yaşında, Girit Kavousi şehrinde bulunmakta.

Girit adasında bulunan dünyanın en eski zeytin ağacının 3 bin yaşın üzerinde olduğu tahmin ediliyor.

Bu zeytin ağacı hala zeytin üretiyor.
 

 

Türkiye'de, Muğla Milas'ta meyve veren en yaşlı Zeytin Ağacı "Ata Ağaç" yaklaşık 3200 yaşındadır.
 

 

Türkiye, ilk zeytin üretiminde ilk 5'te yer alan bir ülke. Şu anda zeytin 400 bin ailenin geçim kaynağıdır.

Zeytin ağaçları giderse evine ekmek götüremeyecek bir insan grubu var burada.

Zeytin ağaçları genellikle kuraklığa dayanıklı oldukları için uzun süre yaşarlar.

Dünya zeytin üretim alanları yaklaşık 10 milyon hektar düzeyindedir.

2019/2020 sezonunda dünyada üretilen zeytin yağı miktar, 3.207.000 tondur. 

Dünyada kişi başına yıllık 12,8 litre zeytinyağı tüketimiyle Yunanistan öndedir.
 

 

Dünyada son yıllarda zeytinyağı ve sofralık zeytin gibi zeytin ürünlerine artan talep nedeniyle zeytinciliğin sadece Akdeniz'e kıyı olan ülkelerde değil, Akdeniz iklimi gösteren Arjantin, Şili, Meksika, Peru, Avusturalya vb. diğer ülkelerde de ekonomik anlamda tarımı yapılmaya başlanmıştır. 

2019 yılı verilerine göre Türkiye'de toplam zeytinlik alanı ( bin da) 8 bin 792 ve toplam zeytin ağacı sayısı ise 182 milyon 76 bindir. 2020 yılında 867 bin ton yağlık zeytin çeşitli şekillerde işlenerek yaklaşık 173 bin ton zeytinyağı elde edilmiştir.

2019 yılında toplam zeytinlik alan 8,79 milyon dekar. Yağlık zeytin dikili alanlarda en önemli iller Aydın, Muğla, İzmir'dir.

Toplam zeytin üretimi 2020 yılında 1,32 milyon ton. Toplam zeytin üretiminin yaklaşık yüzde 75'i yağlık zeytinden oluşmakta.
 

 

Dünya sofralık zeytin üretiminde İspanya yüzde 30, Türkiye yüzde 13, Suriye yüzde 12, Mısır ve Yunanistan yüzde 6, İtalya ve Arjantin'in yüzde 4, diğer ülkelerin yüzde 25 paya sahiptir.

555 bin 833 ton/yıl olan Türkiye'nin sofralık zeytini (2021 yılı) üreten şehirler;

1. Manisa: 149.958 ton/yıl
2. Bursa: 146.477 ton/yıl
3. Aydın: 58.931 ton/yıl
4. Balıkesir: 35.778 ton/yıl
5. Mersin: 30.453 ton/yıl
6. Hatay: 19.073 ton/yıl
7. Tekirdağ: 16.22 ton/yıldır.

Zeytinlikler, tekniğine uygun yönetilirse; hasat edilen meyvesinden sofralık zeytin, yağından yemeklik yağ, budanan kuru dallarından ve prinasından biyokütle üretilir.

Sera gazı salımı, zeytinlikler artırılarak ve tekniğine uygun işlenerek azaltılabilir. Şimdi gelişmiş ülkelerde, zeytinlikleri doğal karbon çiftliklerine dönüştürme konusunda ciddi çalışmalar başlatılmıştır.

Zeytinliklerin doğal karbon yutak alanı olarak tescillenmesi için çalışmalar başlatılmalıdır. 

İklim değişikliği ile mücadele etmek için zeytin ağacı ormanlarını ve karbon yutak alanlarını artırmak gerekir. Zeytinliklerle Akdeniz ormanı oluşturulabilir. 

Zeytinlikler, hem halk sağlığına hem de gezegen sağlığına katkıda bulunur.
 

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe'nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.