Uluslararası Af Örgütü (Amnesty International), koronavirüs aşısı üreten ilaç şirketlerini açgözlülükle suçlayarak, dünya nüfusunun çok daha hızlı bir biçimde aşılanması gerektiğini bildirdi.

Örgüt temsilcisi Rajat Khosla, Pazartesi günü yaptığı açıklamada, "Zengin ülkeler ile ilaç şirketlerinin, yoksul ülkelerdeki insanların da aşıya erişebilmeleri gerektiğini anlamaları için daha kaç varyant atlatmamız gerekiyor?" ifadelerini kullandı.

Af Örgütü tarafından hazırlanan ilgili rapora göre, 2021 yılında dünya çapında yaklaşık 10 milyar doz koronavirüs aşısı üretildi. Bu da, Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) geçen yıl sonuna dek dünya nüfusunun yüzde 40'ının aşılanması hedefi için yeterli bir miktardı. Ancak yoksul ülkelerde yaşayanlar arasında, koronavirüse karşı aşılanarak tam koruma altında olanların oranının yüzde 4 olduğu vurgulanıyor.

"Patentleri serbest bırakın"

Uluslararası Af Örgütü bu verileri öne sürerek, ilaç şirketlerine, DSÖ'nün 2022'nin Mayıs ayına dek dünya nüfusunun yüzde 70'ine aşı yapılabilmesi hedefine ulaşmak için patentleri ve kullandıkları teknolojileri karşılıksız paylaşmaları çağrısında bulundu. Khosla, konuyla ilgili açıklamasında, "Bu şirketler 2021'in kahramanları olabilirdi. Ancak onlar aşıya en fazla ihtiyaç duyanlara sırtlarını çevirerek, yapacakları kârı insanlığın iyiliğinin önüne koydular" eleştirinde bulundu.

Pfizer, BioNTech ve Moderna gibi şirketlerin büyük cirolara ulaştığı belirtilen raporda, buna karşılık üretilen aşıların yalnızca yüzde 2'sinin yoksul ülkelere ulaştırıldığı kaydedildi. Johnson & Johnson ve Astrazeneca'nın ürettiği aşıların yarısının yoksul ülkelere gönderilmesi, söz konusu raporda olumlu ifadelerle değerlendirilirken, diğer yandan bu iki şirketin de patentlerini paylaşmaması eleştirildi.

Altı şirket de insan hakları yükümlülüklerine uymuyorlar

Örgüt, geçtiğimiz yılın eylül ayında yayınladığı Çift Doz Eşitsizlik: İlaç şirketleri ve Covid-19 aşı krizi başlıklı raporunda da krizle mücadele biçimlerini değerlendirmek için her bir şirketin; insan hakları politikasını, aşı fiyatlandırma sistemini, fikri mülkiyet, bilgi ve teknoloji paylaşımındaki sicilini, mevcut aşı dozlarının adil paylaşım çerçevesini ve şeffaflığını inceledi. Bunun sonucunda, aşı geliştiren altı şirketin tamamının insan hakları yükümlülüklerine uymakta değişen ölçülerde yetersiz kaldığını tespit etmişti.

Raporda, aşıların küresel çapta adil dağıtımını amaçlayan COVAX Girişimi'nin, önceliklendirme ve işbirliği yapma çağrılarına rağmen, değerlendirilen şirketlerin bir kısmının, aşı istiflediği bilinen ülkeler için aşı depolamaya devam ettiği belirtilmişti.

Değerlendirilen şirketlerin hepsi, bugüne kadar, bilgi ve teknoloji paylaşımıyla küresel arzı artırmak için tasarlanmış olan uluslararası koordinasyona dayalı girişimlerde yer almayı reddetti. Ayrıca, Hindistan ve Güney Afrika tarafından sunulan, Dünya Ticaret Örgütü'nün Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması'ndan (TRIPS) Feragat önerisi gibi fikri mülkiyet haklarını geçici olarak kaldırma önerilerine de karşı çıktılar.

Raporun diğer bulguları arasında şunlar yer alıyor:

Pfizer ve BioNTech bugüne kadar yalnızca İsveç'e, düşük gelirli diğer ülkelerin toplamına verdiğinden dokuz kat daha fazla aşı verdi ve bu miktar bugüne kadarki üretiminin yüzde 1'inden daha azına karşılık geliyor. Yüksek fiyatlar, iki şirketin 2022 sonu itibariyle 86 milyar Amerikan Dolarının üzerinde kâr etmeyi amaçladığını gösteriyor.

Moderna bugüne kadar düşük gelirli hiçbir ülkeye bir tek doz bile aşı göndermedi, ürettiği aşıların sadece yüzde 12'sini düşük-orta gelirli ülkelere verdi ve 2022'ye kadar COVAX için aldığı siparişlerin büyük çoğunluğunu teslim etmeyecek. Daha yüksek fiyatlar, şirketin 2022 sonu itibariyle 47 milyar Amerikan Dolarının üzerinde kâr etmeye hazırlandığını gösteriyor.

Johnson & Johnson dünyanın tek doz uygulanan tek aşısını geliştirdi ve aşıları maliyetine satıyor; ancak 2022'ye kadar COVAX ve Afrika Birliği'ne taahhüt ettiği aşıların büyük çoğunluğunu teslim etmeyecek. Şirket aynı zamanda milyonlarca doz daha üretmeyi teklif eden Kanadalı bir üreticiye ruhsat vermeyi reddetti.

Astrazeneca en çok aşıyı düşük gelirli ülkelere gönderdi, aşıları maliyetine satıyor ve diğer üreticilere bazı gönüllü ruhsatlar veriyor. Fakat şirket, bilgi ve teknolojisini DSÖ girişimleriyle açıkça paylaşmayı reddetti ve Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması'ndan Feragat önerisine karşı çıktı.

Novavax aşısı henüz kullanım onayı almadı; ancak şirket mevcut durumda üretiminin neredeyse üçte ikisini COVAX'a sağlamayı planlıyor. Buna karşılık, diğer şirketler gibi Novavax da bilgi ve teknolojisini paylaşmayı reddetti ve Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması'ndan Feragat önerisine karşı çıktı.

DW Türkçe, Independent Türkçe