Dünya güçleri ABD yaptırımlarını aşmaya çalışırken İran son şans görülen müzakerelerdeki ilerleyişi yeterli bulmuyor

Yaptırımları bertaraf etmek için oluşturulan özel ödeme mekanizması INSTEX, Tahran’ın zenginleştirilmiş uranyum stok sınırını aşacağını duyurmasının hemen ardından faaliyete geçirildi

Avrupa'ya tanıdığı süre 7 Temmuz'da dolacak İran'ın ne gibi bir adım atacağı merak konusu / Fotoğraf: The Independent

ABD’nin öfkesini göze alan dünya güçleri, İran’a yönelik Amerikan yaptırımlarının üstesinden gelmek ve nükleer anlaşmayı hayatta tutmak için yeni bir finansal mekanizmayı devreye soktu.

INSTEX adı verilen sistemin, Tahran’ın nükleer programını sınırlandırmak adına 2015’te imzalanan ve çığır açıcı kabul edilen Kapsamlı Ortak Eylem Planı’nın (KOEP) imzacı taraflarıyla İranlı yetkililer arasında Viyana’da yapılan toplantının hemen sonrasında faaliyete geçtiği duyuruldu.

Bu açıklamanın, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi ve Almanya ile İran arasında imzalanan nükleer anlaşmanın diğer muhataplarının üzerlerine düşen görevi yerine getirmediğini belirten İran’ın zenginleştirilmiş uranyum stok sınırını aşacağını ilan etmesinden yalnızca birkaç gün sonra gelmesi dikkati çekiyor.

fazla oku

Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)

Avrupa Birliği (AB) Dış İlişkiler Servisi Genel Sekreteri Helga Schmid “INSTEX şu an kullanıma hazır. İlk transfer işlemleri gerçekleştiriliyor ve diğer AB ülkeleri de katılacak” dedi.

Toplantıya İran’ı temsilen katılan Dışişleri Bakan Yardımcısı Abbas Arakçi, sistemin devreye girmesini “ileriye doğru bir adım” diye nitelendirse de bu hamlenin yeterli olacağından şüphe duyduğunu kaydetti.

İran’ın 300 kilogram uranyum stok sınırını aşma işlemini ertelemesi seçeneğine itiraz eden Arakçi, İran devlet televizyonuna yaptığı değerlendirmede “Bugün müzakerelerde kaydedilen ilerlemenin İran'ı nükleer anlaşmada belirlenen sınırlar konusundaki tutumunu değiştirmekten caydırmak için yeterli olduğunu sanmıyorum. Toplantı raporu Tahran’a gönderilecek ve onlar da bir karar verecek” diye konuştu.

İran’ın nükleer programındaki potansiyel hızlanmaya dair 7 Temmuz’da bir açıklama yapması bekleniyor.

 

Reuters.jpeg
Helga Schimid ile Abbas Arakçi Viyana'daki toplantıya katıldı / Fotoğraf: Reuters

 

Hazırlıkları aylar süren INSTEX’in hayata geçmesi, nükleer anlaşmayı kurtarmak için yapılan diplomatik manevraların hemen ardından gerçekleştirildi.

ABD’de Donald Trump yönetiminin anlaşmadan geçen yıl çekilmesi ve Washington’daki muhafazakarların galeyanına gelerek görünüşte İran’ı müzakere masasına geri getirmek için en üst seviyede baskı uygulayan bir kampanya yürütmesi nükleer anlaşmayı tehlikeye atmıştı.

Trump yönetimi, İran’ın ekonomisine ağır hasar vermek adına bu ülkeden enerji satın alan her devlet ya da kuruluşu cezalandırmak için ABD’nin küresel finansal sistem üzerindeki ekonomi gücünü ve denetimini büyük ölçüde kullanmaya ant içmişti.

Anlaşmada imzası bulunan diğer ülkeler (İngiltere, Fransa, Rusya, Almanya ve Çin) ise nükleer programını azaltması ve takibe açması karşılığında İran’la ekonomik ilişkileri normalleştirmeyi öngören plana bağlı kalma sözünü verdi.

Ancak ilerlemenin sekteye uğramasıyla birlikte İranlılar reaktörlerde uranyum üretim seviyesini artırmanın yanı sıra uranyumu daha yüksek seviyelerde zenginleştirmek ve uluslararası Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması’ndan (NPT) çekilmek dahil başka adımları da göz önünde bulundurmaya başlayacaklarını duyurdu.

Cuma günü boyunca yaşanan gelişmelerde Viyana’da ve başka yerlerde diplomatlar, BM Güvenlik Konseyi’nin oyuyla uluslararası hukuk güvencesi altına alınan, bir savaş riskinden ve Ortadoğu’da patlamaya hazır nükleer silahların yayılması tehdidinden kaçış yolu olarak görülen anlaşmayı korumak için gayret sarf etti.  

 

 

Anlaşmada imzası bulunmayan Avusturya, Belçika, Finlandiya, Hollanda, Slovenya, İspanya ve İsveç gibi ülkeler plana destek veren açıklamalar yaparken, Çin de İran’dan petrol alma konusunda ABD yaptırımlarını görmezden geleceğini üstü kapalı dile getiriyor.

INSTEX’in son anda devreye sokulması, İranlıları muhtemelen uranyum zenginleştirme üst sınırını aşmaktan uzak durmak ve ABD’nin yaptırımlarına tabi olmayan ürünleri alıp satmak için bir vasıta bulmak açısından teşvik edecek.

Bourse&Bazaar’ın kurucusu İsfendiyar Batmangeliç ile Avrupa Liderlik Ağı’ndan Sahil Şah’ın kaleme aldığı bir makalede “INSTEX’in gücü, beyan ettiği üzere insani odaklı olmasında yatıyor: ABD’nin baskısına karşı kalkan vazifesi görecek ve aynı zamanda Avrupalı şirketlerin halihazırda test edilmemiş bu mekanizmaya başvurma ihtimalini en üst düzeye çıkaracak” ifadeleri yer alıyor.  

Bazıları da İran’ın petrolünü diğer ülkelere ABD’nin gazabına maruz kalmadan satması için bir yararı dokunmaması halinde mekanizmanın zaman kazandırmaktan başka bir işe yaramamasından endişe duyuyor.

ABD gıda ve ilaç için kullanıldığı müddetçe INSTEX’e bir itirazlarının olmadığını bildirse de diğer yandan temkini elden bırakmıyor ve görünüşte Trump’ın İran politikasını şekillendiren Washington’daki muhafazakar bir zümre, sistemi sabote etmek için yönetimi kışkırtıyor.

Nükleer anlaşma için yapılan müzakerelere katkı sunan ABD’li eski diplomat Richard Nephew, INSTEX konusunda The Independent’a yaptığı değerlendirmede “Bunu görmek memnuniyet verici. Ancak İran’ın kar-zarar hesabını ya da gereksinimlerini değiştireceğinden hala şüpheliyim” dedi. 

 

 

*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak çevrilmiştir. Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east

Independent Türkçe için çeviren: Elvide Demirkol

© The Independent

DAHA FAZLA HABER OKU