Koruyucu ailelik kurumu Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nın uzun bir zamandır yürüttüğü güzel bir uygulama bende bu uygulama hakkında uzmanlarla ve aileler ile görüşerek edindiğim izlenimleri sizlerle paylaşıyorum.
Koruyucu aile kavramı nedir?
Değişik sebeplerle öz ailesi yanında bakımları bir süre için sağlanamayan korunma ihtiyacı olan çocukların, aile ortamında eğitim, bakım ve yetiştirilme sorumluluğunu kısa veya uzun süreli olarak, ücretli ya da gönüllü statüde devlet denetiminde paylaşan, hissettikleri toplumsal sorumluluk gereği çocuğa ilgi sevgi ve şefkat gösterebilen uygun aile ya da kişilere, koruyucu aile denir ve oluşan kuruma da koruyucu ailelik denmektedir.
Koruyucu aileliğin amacı nedir?
Geçici ya da sürekli olarak aile şefkatinden yoksun kalan çocuğun, yaşadığı bu olumsuzluk karşısında oluşan travmanın ve akranları ile arasında ortaya çıkan dezavantajın ortadan kaldırılması, çocuğun sağlıklı kişisel gelişimi için uygun şartların hazırlanması ve bu yönde alınacak tedbirler ile korunmaya muhtaç çocuğun ikincil mağduriyetlerinin önlenmesini sağlamak olarak kısaca anlatabiliriz.
Çocuklar, sağlıklı bir gelişim süreci yaşamak için aile bakım ve sevgisine muhtaçtır. Fakat değişik sebeplerle bu imkandan faydalanamayan çocuklar, devlet tarafından koruma altına alınmaktadır.
Söz konusu koruma, bu konuda görevli ve yetkili olan Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından fiziki ve ekonomik tüm şartlar en iyi şekilde sunulmasına rağmen, bu çocuklarımızın gelişimleri açısından, sıcak ve samimi bir aile ortamının vereceği sosyal ve psikolojik şartların kurum bakımında sağlanması her zaman ve her çocuk için mümkün olamamaktadır.
İşte tam da bu sebeple koruyucu ailelik sistemi ile çocukların sıcak bir aile ortamında büyümesi sağlanmaya çalışılmaktadır.
Koruyucu ailelik yeterince yaygın mı?
Korunmaya ihtiyacı olan çocuk için devlet koruması elbette çok önemli. Ancak koruma altına alınan çocuklar açısından yukarıda da kısaca değindiğimiz üzere kurum bakımı her zaman çocuğun sağlıklı gelişimi için istenen sonucu vermemektedir.
Çocuğun, sıkı denetimlerle seçilmiş kişilerin yanında aile ortamında, sevgi ve şefkatle büyümesinin yerini kurum bakımı karşılamayacaktır. Ancak şu anda maalesef koruyucu ailelik ülkemizde gerektiği kadar bilinir ve yaygın olmadığından korunmaya ihtiyacı olup, koruma altına alınan çocukların sadece dörtte biri koruyucu aile yanında kalmaktadır.
Bu nedenle koruyucu aileliği bilinir kılmak ve yaygınlaştırmak için daha fazla çalışma yapılması ve aynı zamanda koruyucu aileliğin ve halihazırda koruyucu aile olan kişilerin pratikte yaşadığı ya da yaşayabileceği sorunların mevzuat değişikliği ile ortadan kaldırılması gerekmektedir.
Zira koruyucu aileliğin yaygınlaştırılması, koruma altındaki çocukların gelişimi, sosyal uyumu ve ilerideki eğitim ve iş hayatlarına intibakları için hayati önem taşımaktadır.
Koruyucu aile Gaye Dülger: Kalbimizden doğan kızımızla çok mutlu yaşıyoruz
Türkiye şampiyonu kayakçı ve dalış eğitmen Gaye Dülger ve eşi koruyucu aile olma kararı verip Mart 2021'de bir kız çocuğunun koruyucu ailesi oldular.
Gaye Hanım, süreci şu şekilde özetliyor:
Biz evlat edinmeyi biliyorduk ancak koruyucu aileliği Ankara'daki dernekten öğrenince 'neden olmasın' dedik ve başvurduk kızımızla birlikte çok mutlu yaşıyoruz şimdi. Ayrıca, sonrasında evlat edinme başvurumuzu da yaptık o da sonuçlanırsa kalbimizden doğan iki çocuğumuz olacak.
"Koruyucu ailelik kurumu, devletin koruması altında olan çocuklara bir aile kazandırmak ve çocuğu aile sevgisi ile büyütmek açısından çok değerli" şekliinde konuşan Gaye Dülger, sözlerine şunları ekliyor:
Aile ilgisi ve sevgisi ile büyüyen çocuklar topluma daha faydalı bireyler haline geliyorlar. Bir sporcu olarak ben bu konuda topluma örnek olmayı önemsiyorum, biz koruyucu aile olduktan sonra yakın ve uzak çevremizden insanlar bu konuda bizden bilgi aldılar ve şu an çevremizde koruyucu aile olmak isteyen insanlar var. İnsanların koruyucu ailelik kurumuna yönelik bilgi eksikliği ve ciddi endişeleri var bunları gidermek ve kurumlarda kalan çocukları daha fazla aile ile buluşturmak çocuklarımız ve toplum açısından çok yararlı olacaktır
"Koruyucu ailelik uygulaması toplum tarafından daha fazla bilinmeli"
1983 yılında başlayan koruyucu ailelik modeli ile onlarca aile çocuk yetiştirdi. Onlardan biri de Mehbare Hanım.
İki yaşında iken aldığı Deniz şimdi 26 yaşında ve çok yakında evlenip kendi yuvasını kuracak.
Mehbare Hanım, yaşadığı 24 yıllık süreci şöyle anlatıyor:
40 yaşında müracat ettim ve Deniz o zaman iki yaşındaydı, kendisi ile çok güzel bir anne-kız olduk 24 yıldır beraberiz. Kurum, aile yanına verilen çocukların eğitiminden sağlığına kadar bütün problemleri ile yakından ilgileniyor. Bu süreçte diğer koruyucu aileler ile temasa geçtik; koruyucu aile dayanışma dernekleri kuruldu. Koruyucu ailelik uygulaması toplum tarafından daha fazla bilinmeli.
"Ben de ileride bir çocuğun koruyucu ailesi olmak istiyorum"
Deniz de "Mehbare annem ve ailem ile çok mutlu bir çocukluk yaşadım. Annem her anlamda gösterdiği fedakarlıklarla bana her zaman destek oldu. Devletin bana sağladığı iş imkanı ile işe başladım. Kurum yöneticilerimiz ve uzmanlarımız çocuklara her anlamda destek olmaya devam ediyorlar. 25 yaşına kadar eğitim desteği veriliyor. Ayrıca mezun olduğunuz okul seviyesine göre sizi işe yerleştiriyorlar. Ben de ileride bir çocuğun koruyucu ailesi olmak istiyorum" diye konuştu.
"Aile ortamında verilen sevginin asla başka bir şeyle verilemeyeceğini deneyimleyerek öğrenmiş olduk"
22 yıllık evli olan ve 5 yıldır koruyucu ailelik yapan Nilüfer-Uğur Efe çifti duygularını şu şekilde ifade ediyorlar:
Koruyucu ailelik kesinlikle anlatılmaz, yaşanır bir durum. Birlikte yaşamaya başladıktan sonra bir çocuğa ne verilirse verirsin aile ortamında verilen sevginin asla başka bir şeyle verilemeyeceğini deneyimleyerek öğrenmiş olduk.
Koruyucu aileliğin çok güzel bir duygu olduğunu anlatan Nilüfer Hanım, bu konuda tereddüt yaşayan ailelere de tavsiyede bulundu:
Bir hayata dokunmak aynı evde yaşamak gerçekten muhteşem bir duygu. Geleceğe bir çocuk yetiştirmek tarif edilemez bir mutluluk... Bu duyguyu yaşamakta tereddütte olan insanlara asla kararlarını ertelememeleri gerektiğini ve bir an önce onları bekleyen minik yüreklerle sevgilerini paylaşmalarını tavsiye ederim.
Kaç çocuk için koruyucu aile olunabilir?
Koruyucu ailelik kavramının hukuki ve yasal dayanaklarını ise Mersin Barosu Çocuk Hakları Merkezi'nde görevli Sn. Avukat Kamil Ekinci, şu şekilde özetliyor:
Koruyucu Aile Yönetmeliği'nin 14'üncü maddesine göre aynı anda 3 çocuğun bakımının aile tarafından sağlanması mümkündür. Ayrıca, korunma ihtiyacı olan kardeşler için herhangi bir sayı sınırlaması olmayıp tüm kardeşler için tek bir koruyucu aile belirlenebilmektedir.
Koruyucu aile olmak ile evlat edinmenin farkları nedir?
Koruyucu ailelik ile evlat edinme değişik kavramlardır, uygulanacak mevzuat, hak ve yükümlülükler açısından farklılıklar mevcut olduğunu söyleyen Avukat Ekinci, bu iki kurum arasındaki farkları şöyle sıraladı:
- Evlat edinmeye TMK 305 ila 320 maddeleri arasında yer alan düzenlemeler çerçevesinde mahkeme tarafından karar verilmekte, koruyucu ailelik kararı ise, Sosyal Hizmetler Kanunu'nun 24'üncü maddesi ve Koruyucu Aile Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde kurum tarafından verilmektedir.
- Evlat edinmede, çocuğun velayet hakkı evlat edinene geçmekte, koruyucu ailelik modelinde ise velayet hakları koruyucu aileye geçmemektedir.
- Evlat edinmede, evlat edinilen çocuk evlat edinen üzerinde mirasçılık ilişkisi kurulmakta iken, koruyucu ailelikte çocuk ile koruyucu aile arasında mirasçılık bağı söz konusu olmamaktadır.
- Evlat edinmede, evlat edinilen çocuk evlat edinenin nüfus kaydına işlenmekte, soyadını almakta ve evlat edinen isterse çocuğa yeni bir ad da verebilmekte iken, koruyucu ailelikte nüfus kaydında korunmaya ihtiyacı olan çocuk ile biyolojik anne baba arasındaki, nüfus kaydı, ad ve soyadı gibi bilgileri aynen korunmaktadır.
Kimler koruyucu aile olabilmektedir?
Koruyucu Aile Yönetmeliği'nin 8'inci maddesinde ayrıntılı olarak düzenlenmiş olan başvuru şartlarından söz eden Avukat Kamil Ekinci, şu açıklamada bulundu:
Öncelikle koruyucu ailenin, Türk vatandaşı olması ve Türkiye'de sürekli ikamet etmesi, 25-65 yaş aralığında bulunması, en az ilkokul düzeyinde eğitim almış olması, düzenli gelire sahip olması, ve aynı maddenin 8/9-d maddesinde tanımlanan suçlara ilişkin adli sicil ve arşiv kaydının olmaması gerekmektedir. Koruyucu aile olacak kişi ya da eşler ile aynı aile ortamında yaşayan kişiler varsa bu kişiler için de adli sicil kaydı şartı aranır. Koruyucu aile olabilmek için evli olma şartı bulunmamakta olup, bekar kişilerin de koruyucu aile olabilmeleri mümkündür.
Koruyucu ailelik modelleri
Avukat Ekinci, "İlgili Mevzuat hükümleri ve Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı'nın tanımlamaları doğrultusunda dört adet koruyucu aile modeli olup, ülkemizde en sık kullanılan, akraba veya yakın çevre koruyucu aile modeli ile süreli koruyucu aile modelidir" diye konuştu.
Ekinci, bu dört koruyucu aile modeli hakkında şu bilgileri paylaştı:
Akraba veya yakın çevre koruyucu aile modeli: Çocuğun veli veya vasisi haricinde, aralarında kan bağı bulunan akrabaları veya komşu gibi yakın sosyal çevresindeki kişilerin çocuğun bakımını üstlendiği bir modeldir.
Süreli koruyucu aile modeli: Öz ailesine kısa sürede döndürülme imkanı bulunmayan ya da kalıcı olarak aile yanına yerleştirilemeyen çocuklara, tercihen temel ana-baba eğitimleri ve Koruyucu Aile Birinci Kademe Eğitimini almış kişi ve ailelerin sağladığı bir modeldir.
Geçici koruyucu aile modeli: Acil korunma ihtiyacı içerisinde olan çocuklar için, temel ana, baba eğitimleri ve koruyucu aile birinci ve ikinci kademe eğitimini almış profesyonel kişi ve ailelerin sağladığı birkaç gün ile en fazla bir ay arasında değişen koruyucu aile modelidir.
Uzmanlaşmış koruyucu aile modeli: Özel zorlukları ve gereksinimleri olan korunmaya ihtiyacı olan çocuklara yönelik koruyucu aile hizmeti verebilecek lisans eğitimine sahip olan veya eşlerden birinin en az ilköğretim düzeyinde olmak üzere temel ana, baba eğitimleri, koruyucu aile birinci ve ikinci kademe eğitimlerini almış kişilerin tercih edildiği koruyucu ailelik modeldir.
Başvuru nasıl yapılır?
Koruyucu aile olmak isteyen kişiler, İkamet ettikleri yerdeki Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne, Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüklerine başvurabilecekleri gibi bakanlığa ait web sitesi adresinden, E- Devlet kapısı üzerinden ya da bakanlığın resmi internet sitesinden müracaatlarını yapabileceklerdir.
Koruyucu aileye ne tür imkanlar sağlanır?
Koruyucu Aile Yönetmeliğinin 24,25,26 ve 27 maddelerinde koruyucu ailelere sağlanacak destekler belirlenmiştir. Bu destekler şu şekildedir;
a) Koruyucu aile yanına yerleştirilen çocukların bakım, eğitim ve yetiştirilmeleri için talep halinde yönetmeliğin 24'üncü maddesinin birinci fıkrası uyarınca çocuk başına aylık net ödeme yapılır.
Bu ödemeler 2020 yılı için yaş aralıklarına göre; 0-3 yaş için 854 TL, 4-5 yaş için 1.281 TL, 6-14 yaş arası ilköğretim öğrencileri için 1.366 TL, 15-18 yaş arası lise ve dengi öğrencileri için 1.451 TL, 19 yaş üzeri yükseköğrenim gören öğrenciler için 1.537 TL dir. Bu ödemeye ek olarak, çocuklara, yine değişen oranlarda harçlık verilir.
b) Her öğretim yılı başında bir defaya mahsus olmak üzere eğitim masrafları karşılığı olarak, Yönetmeliğin 24'üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen bakım ücreti üç kat, çocukların yıllık giyim masrafları karşılığı olarak da Nisan ve Ekim aylarında, Yönetmeliğin 24'üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen bakım ücreti iki kat tutarında ödeme yapılır.
c) Koruyucu aile yanında bakılan çocukların sağlık harcamaları kuruluş bakımındaki çocuklarda olduğu gibi 5510 sayılı Genel Sağlık Sigortası hükümlerine göre karşılanır.
Ayrıca Koruyucu aile sözleşmesi devam eden koruyucu ailelerden, eşine veya bir yakınına bağlı olmaksızın emekliliğine esas sosyal güvencesi olmayan eşlerden birinin bir asgari ücret tutarı üzerinden Sosyal Güvenlik Kurumu kapsamında isteğe bağlı sigortasını yaptırması ve ödeme belgesinin ibrazı halinde primleri aylık ödemelere ilave edilerek Bakanlıkça gönderilen ödenekten karşılanır.
d) Servis ile okullarına gitmek zorunda olan çocukların okul servis ücretleri ile engelli çocukların servis ücretleri ve 4-5 yaş grubu kreş çağı veya anaokulu çocuklarının servis ve ulaşım giderleri kurum tarafından ödenir.
e) Çocukların gelişim ve eğitim ihtiyaçlarının karşılanması veya bir meslek edinmek üzere kamu ya da özel kuruluşlar tarafından açılan kurslara ve okullara gideceklerin, ücretsiz kontenjanlardan yararlanma durumları değerlendirilir. Bu imkandan yararlanamayanların kurs süresince kurs bedelleri, eğitim ve öğretimlerine ilişkin etüt, kurs, yaz okulu, harç, sınav ve kayıt ücretleri ile bunlara ilişkin her türlü araç gereç ve malzeme giderleri karşılanır.
Çocuğun öz ailesi ile olan ilişkileri
Koruyucu aile yanına yerleştirilen çocuklar, gelişimleri ve üstün yararları zedelenmemek koşulu ile mevzuat hükümleri çerçevesinde öz aileleri ile görüşebilmektedir.
Koruyucu Aile Yönetmeliği'nin 17'nci maddesinde yer alan düzenlemeyle, koruyucu aile yanına yerleştirilen çocuğa, dosya bilgileri ve yapılan sosyal inceleme sonucuna göre kurum tarafından uygun bulunması ve çocuğun istemesi halinde yaşantısını etkilemeyecek aralıklarla ve sürelerle, tatil günlerinde olmak üzere yıl içerisinde en fazla otuz güne kadar öz ailesinin yanına giderek görüşmesine izin verilebilmektedir.
© The Independentturkish
