Yaklaşık 2 yıldır tüm dünyayı esir alan yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını, aşılama programlarına rağmen yeni varyantlarla birlikte etkisini halen sürdürüyor.
Ekonomik kriz, doğal afet ve göçmen sorunlarının yanında aşılama çalışmalarıyla da salgına karşı mücadele veren Türkiye, dünyada vaka sayısında 8'inci, can kaybı sayısında 19'uncu sırada.
fazla oku
Bu bölüm, konuyla ilgili referans noktalarını içerir. (Related Nodes field)
Salgın nedeniyle hükümet; harcamalarını artırırken, Türkiye'yi gelecekte halk sağlığı için tehlikeli olabilecek yeni bir risk bekliyor.
Bu riskin adı: İstilacı yabancı türler (İYT)
Yazımızın ilk bölümünde istilacı yabancı türlerin ekosistem ve çevreye, ikinci bölümünde ise ekonomi ve gıda alanlarına verdiği zararlara yer vermiştik.
Üçüncü bölümde ise uzman isimlerle, istilacı türlerin insan sağlığına zararları, yaşanan can kayıpları ve yaralanma vakalarını konuştuk.
Dünyanın en güçlü denizel zehrini taşıyan istilacı kıyılarımızda yüzüyor
Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Rıza Köşker, Akdeniz'de insan sağlığı için riskli birkaç istilacı tür olduğunu fakat bunların en tehlikeli ikilisinin balon balığı ve aslan balığı olduğunu söyledi.
Köşker'e göre, bu iki balığı diğerlerinden ayıran önemli özellik ise içerdikleri zehirler.
Dikenlerinde zehir bulunan aslan balıklarının bazı istisnai durumlarda, balon balığının ise büyük oranda ölümcül olduğunu kaydeden Köşker, "Bu özelliklerinden dolayı zehirli istilacı türler toplum sağlığı için büyük bir risk taşımaktadır" ifadesini kullandı.
Balon balığının zehri, siyanürden daha güçlü
Yapılan bilimsel araştırma ve uzman görüşlerine göre, insan sağlığı için en tehlikeli tür balon balığı.
Tüketilmesi sonucu ölümcül sonuçlar doğuran balon balığı, "tetrodotoksin" (TTX) isimli bir zehir taşıyor ve bir panzehri de bulunmuyor.
Köşker, tetrodotoksinin gücünü, "Dünyada bilinen en güçlü denizel zehir. Siyanür ve morfinden bile etkili" diye anlattı.
Balon balığının bu özelliğinden dolayı kesinlikle tüketilmemesi uyarısında bulunan Köşker, "Bu zehir balığın etinde, organlarında ve derisinde de yoğun olarak bulunuyor" dedi.
Son 2 yılda 11 zehirlenme vakası, 3 can kaybı
Köşker, balon balıklarının bilinçsizce balıkçılarda fileto olarak satılabildiğini ve bazen farkında olmadan tüketilebildiğini söyledi.
Zehirlenme vakalarına ve can kayıplarına ilişkin bilgi veren Köşker şunları aktardı:
2020 yılında Antalya'da, balıkçı tezgahından bu balığı alan 3 kişi zehirlendi. Tedavileri sonrası taburcu edildi. Yine aynı yılın yaz aylarında 67 yaşında bir vatandaş Antalya'da avladığı balon balığını tükettiği için hayatını kaybetti. 2021'in başında ise Van'da bu balığı tükettiği için zehirlenen 2 kişiden biri yaşamını yitirdi. Son olarak Hatay'da avladığı balon balığını tüketen bir grup gemi mürettebatı zehirlendi. Geminin ikinci kaptanı hayatını kaybederken, 4 kişi yoğun bakımda gördükleri tedavi sonrası taburcu edildi. Ama bunlar sadece bildiklerimiz ve medyaya yansıyan vakalar. Tespit edilemeyen zehirlenme vakalarının da olabileceğini tahmin ediyoruz.
"Üzerine konan sinek bile hemen öldü"
Balon balığı sorunu için "Akdeniz'in yeni gerçeği" ifadesini kullanan Köşker, bu balığın farklı türlerinin de bulunduğunu vurgulayarak, "Cüce balon balığı denen bir tür de kıyılarımızda mevcut. Akdeniz Denizel Toksin Araştırma Grubu olarak yaptığımız araştırmalarda bu türün, en yüksek miktarda "tetrodotoksin" içeren balık olduğunu belirledik. Yaptığımız çalışmalar sırasında bu türün üzerine konan sinekler bile hemen öldüler" dedi.
Akdeniz'in insanları, okyanus kıyısındaki insanlar kadar zehirli türlere aşina değil" diyen Köşker şöyle devam etti:
Artık zehirli türlerle daha fazla karşılaşmaya başlıyoruz. Siz balon balıklarını denizden tek tek toplayıp alamazsınız. Balon balığı ve diğer zehirli türlerle yaşamayı öğrenmemiz gerek. Bu sadece bizim sorunumuz değil tüm Akdeniz'in sorunu. Devlet otoriteleri lokal önlemler değil daha genel çözümler oluşturulmalı. Kuyruk toplama uygulaması kısmının yanlış olduğunu söyledik. Maalesef kuyruğu bakanlığa satılıp, vücudu fileto olarak tezgahlara konulabilir
"Zehirli balık eğitimi verilmeli"
İstilacı tür kaynaklı vakaların artabileceği uyarısında bulunan Köşker, "Acilen tüm kıyı bölgelerindeki acil tıp personelinin zehirli türler ile ilgili eğitim alması gerek. Bu tarz zehirlenmelerde hızlı müdahale çok önemli. Hala yeni zehirlenmelerle karşılaşabiliyorsak demek ki toplumda bir bilinç eksikliği var. Bu işin ciddiye alınması için daha kaç kişinin ölmesi gerek" dedi.
Bazı denizel istilacılara dokunmak bile tehlikeli
Uzmanlar, balon balığının tüketilmesi sonucu oluşabilecek sonuçlara dikkat çekerken, istilacılar arasındaki bazı türler ise temas yoluyla da zarar verebiliyor.
Sağlık Bilimleri Üniversitesi ve Kartal Dr. Lütfi Kırdar Şehir Hastanesi'nden görev yapan Sualtı Hekimliği ve Hiperbarik Tıp Uzmanı Dr. Selin Gamze Sümen, bazı istilacı türlere dokunmanın da tehlikeli olabileceğini kaydetti.
Temas yoluyla zehirlenmelerde oluşabilecek sonucun kişinin durumuna göre değişebileceğini belirten Sümen şöyle devam etti:
Bu durum zehrin şiddetine ve vücudunun duyarlılığına göre değişmekte. Sonuç hafif de olabilir şiddetli de. Bazı hastaları hastaneye kaldırmak hatta yoğun bakıma almak gerekebilir. Çocuklar, yaşlılar, kalp hastaları, kronik akciğer hastaları, alerjiye yatkınlığı olanlar için risk taşıyor. Yüksek tansiyon diyabet gibi ilave hastalıkları olanlar daha çok etkilenirler. Kişinin vücut duyarlılığına göre ölümcül sonuçlar doğurabilir.
Sümen, zehirlenme ve yaralanma vakalarının, sağlık harcamalarının maliyetini de artırdığını belirterek, "Bir taraftan insan sağlığını tehdit ediyor bir taraftan da sağlık harcamalarıyla ilgili bir sorun ortaya çıkıyor" ifadesini kullandı.
Sümen ayrıca, bu tür canlılarla yaralanmalarda tetanos aşısının mutlaka yaptırılması gerektiğini vurguladı.
İstilacı kaynaklı zehirlenmelerde hangi tür semptomlar yaşanıyor?
Dr. Sümen, bu tür istilacıların zehirlerinin farklı olduğu için farklı semptomlar oluşturduğunu, mutlaka tedbir amaçlı hastaneye başvurulması gerektiğini ifade etti.
Sümen'in verdiği bilgiye göre, aslan balığı dikeninin battığı bölgede şiddetli ağrı ve şişme yaşanırken, zehirli denizanalarının temas ettiği yerde yanık benzeri kızarıklık ve döküntü oluşuyor.
Balon balığının vücutta göstereceği semptomları da sıralayan Sümen şöyle devam etti:
Tetrodotoksin sinir sistemini üzerine etkili olan bir zehir. Ağız çevresinde uyuşukluk, bulantı ve kusma gibi hafif bulgular olabilir. Şiddetlendikçe dil ve ellerde uyuşukluk, kaslarda güç kaybı yaşanır. Ayrıca nefes darlığı gibi ya da kalpte ritim bozukluğu gibi etkilerle karşılaşabiliriz. Bu zehir, solunum kaslarını çalıştıran sinir hücrelerini felç ediyor. Bu durumda solunum yetmezliği ve sonunda ölüm de gerçekleşebiliyor.
Balon balığının dişlerinin de çok güçlü olduğunu belirten Sümen, 2019'da Mersin'de bu balığın 8 yaşındaki bir kız çocuğunun parmağını koparttığı vakayı hatırlattı.
Balon ve aslan balıkları için "meraklı türler" ifadesini kullanan Sümen, "Biz dalış yaptığımızda fark ettik. Bunlar dalgıçları takip ediyorlar. Sağında solunda hatta elinin etrafında geziniyorlar. Bu canlılar kendilerine bir tehdit durumu sezdiğinde saldırganlaşabilir" dedi.
Sayılar arttıkça çok boyutlu zararlı etkileri olacaktır
Dr. Sümen, istilacı türlerin sayısının arttıkça gelecekte insan ve halk sağlığını bekleyen tehlikeleri de değerlendirdi.
Bu tarz canlıların baskın tür olmasını engelleyecek tedbirler alınması gerektiğini vurgulayan Sümen şunları kaydetti:
Eğer bunlar artacak olursa çok boyutlu zararlı etkileri olacaktır. İnsan sağlığı için gelecekte ne tür sonuçların karşımıza çıkaracağını bilemiyoruz. Belki de ciltte yanık benzeri kalıcı izler oluşturacak. Ölüm sayıları da artabilir. İnsan sağlığı için faydalı olan deniz ürünlerinin sayısı azalacaktır. Bu durum gıda güvenliği için de bir risk.
Türkiye'nin bu türlerle mücadele kapsamında yaptığı sağlık yatırımlarını da yorumlayan Sümen, "TÜDAV olarak 5 yıl önce Sağlık Bakanlığı ile bir girişimde bulunmuştuk. 112 acil sağlık hizmetlerinde görevli yaklaşık 40 bin kişinin bu konuda eğitim alması sağlandı. Bu konuda şu an avantajlıyız. Çok iyi ve örgün bir 112 teşkilatımız var" ifadelerini kullandı.
Ispanağın arasına karışan istilacı bitki zehirlenmelere neden oldu
Karadaki istilacılar da denizlerdeki gibi insan sağlığını tehdit ediyor.
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Uludağ, geçen ay bazı illerde yaşanan ıspanak zehirlemelerindeki istilacı bitki etkisine dikkat çekti.
Amerika kökenli "datura" isimli zehirli bir bitkinin ıspanağın içinde yetiştiğini söyleyen Uludağ şöyle devam etti:
İlk olarak ıspanağın verimini ve kalitesini azaltıyor. Bu otun içerisinde 'atropin' var. Bu maddeyle birlikte tüketirseniz zehirleniyorsunuz. Zehirlenme derecesi de kişiye göre değişir. Alınan doza göre ölümcül olabilir. Bu konuda insanlarımız bilinçsiz. İnsanlar 'Ottur, zararsızdır' diye bakıyor. Her ot maalesef öyle değil.
Türkiye'de "zaylan" adında insan sağlığına zararlı bir bitki türünün de bulunduğunu bildiren Uludağ, "Bu bitki alerjiye sebep oluyor. Bu bitki Karadeniz'de ve Trakya'da var. Dünyada bu bitkiden ölen insanların bile kaydı bulunuyor. Polenleri yüzünden ölümcül olabiliyor. Kendi anavatanında yaşayan insanlara zarar vermeyebiliyor ama başka bir coğrafyadaki insanlar için tehlikeli oluyor" ifadelerini kullandı.
© The Independentturkish
