Adalet Bakanlığı'nın hazırladığı, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Cumhurbaşkanlığı Külliyesi’nde açıkladığı "Yargı Reformu Strateji Belgesi” 24 saatte çöktü. Pakette hakim/savcı bağımsızlığı yönünden en olumlu maddesi olarak öne çıkan “coğrafi teminat” başlığına rağmen, Hakim ve Savcılar Kurulu (HSK) kararnamesiyle 3 bin 722 hakim ve savcının görev yerleri değiştirildi.

Yargı Reformu Strateji Belgesi’nde “Hakim ve savcıların terfi ve nakil işlemlerinin liyakate dayalı olacağı, tayin edileceği yerde kalmasını sağlayan coğrafi teminatın verileceği”  öngörülüyordu. Cumhurbaşkanı Erdoğan yargı paketinin “coğrafi teminat” başlıklı bölümünü şu sözlerle açıklamıştı:

"Hakim ve savcılar için coğrafi teminat getiriyoruz. Coğrafi teminat hakim ve savcıların isteği olmaksızın başka yere tayin edilememesi anlamına geliyor. Mesleki teminatlarının güçlendirilmesi hedefliyoruz. Mülakat kurulunda HSK ile yüksek mahkemelerden temsilciler bulundurulmasını amaçlıyoruz. Hakimler ve savcılar hakkında disiplin prosedürlerini yeniliyoruz. Hakimler ve savcılar kanundaki cezalarla ilgili tartışmaları ortadan kaldırıyoruz.”

Hukukçuların genel olarak eleştirip, uygulanma sorununa dikkat çektikleri reform paketinde, olumlu bularak dikkat çektikleri en önemli başlıklardan biri hakim ve savcıların bağımsızlığını güçlendirecek “coğrafi teminat” idi. Prof. Dr. Ersan Şen “Adalet Bakanlığı’nın, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde hakimleri başka bir yargı çevresinde geçici görevlendirebilme yetkisinin kaldırılacağı” yönündeki bölümün çok önemli olduğunu belirterek şöyle demişti:

“İçi doldurulamayan ve objektiflikten uzak gerekçelerle hakim ve savcıların görev yerlerinden ayrılmasının yanlış olduğunu, görevlerini bağımsız ve tarafsız şekilde yapabilmeleri için yer, yetki ve dosya güvencesi sağlanmasının hayati önem taşıdığını hep ifade ettik. Belge ile bu güvencenin sağlanacağı görülmektedir.”

TBB Başkanı Metin Feyzioğlu da “coğrafi teminat” maddesini çok önemli bulmuş, “Hakimlere coğrafi teminat geliyor ki; bu hakimlerin bağımsızlığını, hiç kimseden çekinmeden rahat karar vermesini sağlayacak bir husus” değerlendirmesini yapmıştı.

TBMM'de yasalaşması beklenmeden tayin kararnamesi

Reform paketinin TBMM’ye getirilip yasalaşmasından sonra yürürlüğe girmesi beklenirken, açıklanmasından 24 saat sonra Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK) kararnamesi ile 3 bin 722 hakim ve savcının görev yeri değiştirildi.

Hakim ve savcıların bağımsızlığını sağlama amaçlı “coğrafi teminat” 1924 Anayasası ile Türk hukukuna girmişti. 1924 Anayasası’nın 55. Maddesi “Hakimlerin kanunen belirlenen usul ve durumlar dışında görevden alınamayacağı” hükmünü taşıyordu.

1961 Anayasası ile bu teminat ucu açık bir ifadeyle zayıflatılmıştı. 1961 Anayasası’nın 134. maddesinde “Hakimlerin görevlerinin veya görev yerlerinin geçici veya sürekli olarak değiştirilmesi… mahkemelerin bağımsızlığı esasına göre kanunla düzenlenir” deniyordu.

12 Mart 1971 askeri müdahalesinin ardından 1961 Anayasası’nın hak ve özgürlükleri genişleten maddelerinde kısıtlamalara gidildi. 1961 Anayasası ile getirilen Hakimler Kanunu değiştirilerek “coğrafi teminat” kaldırıldı, yerine "bölge sistemi" getirildi.

1961 Anayasası ile kısmen uygulanan, 1972 Anayasası ile tamamen ortadan kaldırılan “coğrafi teminat” 1982 Anayasası’nda da yer almadı.

Avrupa ülkelerinde hakimlik teminatları arasında yer alan “coğrafi teminat”, hakimlerin beğenilmeyen kararları nedeniyle idare tarafından istekleri dışında görev yerini değiştirme hakkı verdiği için yargı bağımsızlığını zedelediği iddialarına yol açıyor.

Independent Türkçe