Dünyanın nasıl oluştuğu, insanlardan önce şu an yaşadığımız yerlerde hangi canlıların yaşamını sürdüğü her zaman merak konusu oldu.
Bir zamanlar bilinmez olan bu konular, bilim insanlarının teknolojiden de faydalandığı çalışmaları sayesinde her geçen gün yeni bilgilerle daha fazla aydınlanıyor.
Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayla Sevim Erol, bu bilim insanlarından sadece birisi.
Erol, yıllardan beri dünyanın çeşitli yerlerinde ve Türkiye'de pek çok kazıda görev aldı.
Halihazırda Milas, Nif Kazısı ve Patara kazılarının antropolojik analizlerini yürüten Erol, aynı zamanda heyecan verici bir başka çalışmaya da başkanlık yapıyor.
Erol, bir süreden beri "Çankırı Çorakyerler Omurgalı Fosil Lokalitesi" kazısının da başkanlığını yürütüyor.
Kazı çalışmalarının devam ettiği yörede milyonlarca yıl önce yaşamış pek çok omurgalının fosilleri bulundu.
Erol, bunlardan ikisinin "Qurliqnoria chorakensis" ve "Gangraia anatolica" adıyla daha yeni yayımlandığını söyledi.
Türkiye'de her bölgede fosil bulmak mümkün
Erol, fosil kavramını "Milyonlarca yıl öncesinde çeşitli jeolojik dönemlerde ve farklı ortamlarda yaşamış olan canlıların öldükten sonra geçirdikleri uzun bir süreç içerisinde bulundukları ortamdaki çökeller içindeki taşlaşması sonucu oluşan kalıntılar" olarak tanımladı.
Dünyada fosiller açısından en zengin kıtanın Afrika olduğunu söyleyen Erol, buna karşın dünyanın çeşitli bölgelerinde fosil araştırmalarının sürdüğünü belirtti.
Erol'un verdiği bilgilere göre Türkiye toprakları fosiller açısından hayli zengin ve her bölgede fosil bulmak mümkün.
Bugüne kadar tespit edilmiş yüzlerce fosil yatağından şu ana kadar Bursa Paşalar, Ankara Hırsızderesi, Çankırı Çorakyerler, Nevşehir, Kırşehir ve Çanakkale ile Denizli illerinde kazı çalışmaları yapıldı.
Ancak Erol, daha çok fazla sayıda kazı yapılabilecek alanların mevcut olduğunu söyledi.
Peki bugüne kadar yapılan ve yüzlerce kalıntının bulunduğu bu fosil araştırmalarında ne gibi sonuçlara ulaşıldı?
Şu an yaşadığımız bu topraklarda milyonlarca yıl önce hangi canlılar yaşıyordu? Örneğin dinozorlar var mıydı?
Bu ve daha pek çok soruyu Erol, Independent Türkçe için cevapladı.
Zürafanın dört katı büyüklüğündeki dev gergedan
Yapılan çalışmalarda hangi türlere ait fosiller bulundu?
Türkiye'de ise ilk buluntu 2002 yılında Çankırı-Çorum havzasında, Kırıkkale Delice ilçesi yakınlarında bulunan bir ön kol kemiği parçasıdır. Dev gergedan Türkiye'de sadece Çankırı-Çorum ve Tuzluca (Iğdır) havzalarında bulundu. Bu veriler Anadolu'nun Oligosen'de Asya'nın orta ve güney bölgeleri ile bağlantılı olup benzer ortam ve iklim koşullarını taşıdığını gösterir. Müze projeleri kapsamında Çankırı Çorum havzasında Dev Gergedan kazı çalışmaları yapılmaktadır. Dev Gergedan'a (Baluchitherium sp.) ait alt çene, dişler ve etraf kemikleri omurgalılar bölümünde sergilenmektedir. Dev gergedan zürafanın hemen hemen dört katı büyüklüğündeydi.
Çankırı'daki kazılarda başka neler bulundu?
Bunların dışında Çankırı Çorakyerler'de yapmış olduğumuz kazılarda "Ancylotherium pentelicum" olarak isimlendirilen günümüzde nesli tükenmiş bir canlıya ait fosil bulunmuştur.
Ayrıca Çankırı'da yırtıcılardan kılıç dişli kedigillerden "Machairodus afhanistus" olarak isimlendirilen türe ait fosiller bulundu.
"3500 yıl önce Kahramanmaraş'ta filler yaşıyordu"
Filler var mıydı?
Kahramanmaraş Gavur Gölü Bataklığı'nda bulunmuş olan Asya Fili'ne ait azı dişleri üzerinde yapılmış olan radyokarbon yaş analizi sonucunda günümüzden yaklaşık 3500 yıl öncesinde Kahramanmaraş ve çevresinde fillerin yaşamış oldukları tespit edilmiştir. Günümüzde bu tür yaşamıyor.
Araştırmalarda ne kadar geriye doğru gidilebildi?
Türkiye'de yaklaşık 40 milyon yıldır yaşamış olan ve o dönemden bugüne yüzlerce nesli tükenmiş canlılara ait fosiller bulunmaktadır. Yapılan araştırmalar sonucunda yaklaşık 300'ün üzerinde fosil lokalitesi tespit edilmiştir, ancak bunların çok az bir bölümünde sistemli bilimsel kazılar yapılabilmiştir.
"9 milyon öncesi Çankırı'nın hayvan türlerinde bugünkü Afrika'dan farkı yokmuş"
Sizin araştırmalarınız hangi dönemlere kadar uzanıyor?
Bizim uzun yıllardır Çankırı'da yaptığımız kazı çalışmalarında yaklaşık 9 milyon yıl eskiye giden ve aşağıda listesi verilen gergedanların ataları, kılıç dişli kedigiller ve sırtlangiller, zürafaların ataları, fillerin ataları, atların ve antilopgillerin atalarına ait fosiller bulduk. Bunların birçoğu bugün yaşamıyor. Günümüzde yaşayan türler de faklı morfolojilere sahip.
"Gorile benzeyen canlılar da 15 milyon yıl önce Anadolu'daydı"
Fosilleri bulunan canlılardan günümüzde yaşayan var mı?
Bulunan fosillerin yaşadıkları dönemlerdeki morfolojik yapısıyla şekliyle günümüzde yaşayan çok fazla değildir. Geçmişte ataları yaşamış olanların bugün yaşayan torunları ya boyut olarak yada morfolojik yapı olarak çok farklıdır. Örneğin dev karasal kaplumbağalar bugün ülkemizde yoktur. Zürafalar daha kısa boyunlu idi. Hortumlular daha farklı yapıya sahipti gibi. Gorile benzeyen canlılar geçmişte 15 milyon yıl önce Anadolu'da yaşamış ancak günümüzde nesli tükenmiştir.
Bugünkü Türkiye topraklarının olduğu alanlarda dinozorlar yaşadı mı?
Kretesada dönemde yaklaşık 80 milyon yıl önce Anadolu toprakları Tetis okyanusunun suları altındaymış. Anadolu'nun kuzeyindeki çökelleri yaklaşık 41 milyon yıl önce oluşmuş. 20 milyon yıl önce neojen karasal çökeller oluşmuş. Doğu ve Güney Doğu Anadolu Erken-Orta miyosenden beri 15 milyon yıl öncesinden beri kara halinde imiş. Dinozorlar ise 65 milyon yıl önce nesli tükenmiştir. Dolayısıyla ülkemizde kara dinozorunun yaşamış olması çok küçük bir olasılıktır.
"Denizlerin dinozoru Kastamonu'da, timsaha benzeyen sürüngen Toroslar'da bulundu"
Türkiye'nin denizden ibaret olduğu o çağlardan kalan fosiller var mı?
1988 yılında yapılmış olan bir yayında geç triassic dönemde Torosların tepesinde bulunmuş olduğu belirtilen Phytosaur olarak isimlendirilmiş, muhtemelen daha çok sularda yaşamış olan sürüngen benzeri bir canlıya ait fosil bulunmuştur.
Bu buluntunun dışında Hacettepe Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Cemal Tunoğlu tarafından, 1999 yılında ilk kez dinozorlar dönemine ait "Denizlerin Dinozoru" olarak isimlendirilen bir fosilin kalıntısı bulunmuş. Fosil Kastamonu ilinin Devrekani ilçesinde Beyler Barajı çevresinde bulunmuş. Fosil, 70 milyon yıl öncesine tarihlendirilmiştir. Fosilin yayını Journal of Vertebrate Paleontology yayınlanmıştır.
"Türkiye'de en eski insan 1 milyon 200 bin yıl öncesine ait, Denizli'de bulundu"
Türkiye'de ilk insanların ne zamandan beri yaşadığı tahmin ediliyor?
Bulunan fosillere bakıldığında Anadolu'nun en eski insan fosilleri Denizli'nin Hozan ilçesi Kocabaş köyünde kum ocaklarında bulunmuştur. Bu fosilin ait olduğu insan günümüzden yaklaşık bir milyon 200 bin yıl öncesine tarihlendirilmiştir. Bunun dışında Konya Dursunlu, Antalya Karain, İstanbul Yarımburgaz, Antakya Üçağızlı Mağarası'nın yanı sıra son zamanlarda İstanbul'da yapılan kazı çalışmalarında da, Marmaray çalışmaları ile Beşiktaş'ta yapılan kazı çalışmalarında insan iskeletleri bulunmuştur. Aslında daha çok kazı çalışmaları yapıldığında daha erken tarihlere inebilecek önemli insan fosillerine ulaşılabilmesi mümkündür. Çünkü Anadolu, Avrupa ve Asya arasında bir göç yolu oluşturmaktadır. Gürcistan'da bir milyon 800 bin yıl öncesine tarihlendirilen insan fosilleri bulunmuştur. Bunlar muhtemelen Anadolu'dan Asya'ya geçmiş olmalıdır.
© The Independentturkish
