Bağdat'tan uzakta, 15. Uluslararası Tugay'da Iraklı iki gönüllü

Chris Brooks İspanya İç Savaşı'nda Franco'ya karşı savaşan iki Iraklı gönüllünün hikayesini yazdı

İspanya İç Savaşı, Madrid Cephesi (Wikimedia Commons)

Flint Su Krizi'nin ifşacısı Mona Hanna-Attisha'nın yeni kitabı Gözlerin Görmediği: Bir Amerikan Şehrinde Kriz, Direniş ve Umudun Hikayesi'nde (What the Eyes Don’t See: A Story of Crisis, Resistance, and Hope in an American City) Iraklı gönüllülere dair yeni bilgiler gün yüzüne çıktı. Yazar Iraklı gönüllülere, özellikle de büyük amcası Nuri Rafael Kotani'ye birkaç sayfa ayırıyor. Kitapta Hanna-Attisha hayatını derinden etkileyen Nuri'nin İspanya'daki hizmetinden, toplumsal adalete bağlılığından ve direnişle geçen hayatından bahsediyor.

İki Iraklı, İspanya İç Savaşı'nda Cumhuriyetçilere destek olmak için İspanya'ya giden 35 bin gönüllü arasındaydı.  Bağdat doğumlu Setty İbrahim Horeş ve Nuri Rafael Kotani, 15. Uluslararası Tugay'da görev yapmıştı. Setty ve Nuri için sadece doğdukları şehir değil, İspanya'da savaşma cesareti de ortaktı. Her ikisi de, ağırlıklı olarak Müslüman bir ülkede, Müslüman olmayanlara karşı sistematik ayrımcılığa maruz kalan, baskı altındaki azınlıkların ferdi olarak (sırasıyla Musevi ve Hristiyan) büyümüştü. Doğdukları yıllarda Irak, Osmanlı Türklerinin yönetimindeydi. 1917'de Britanyalıların Irak'ı fethi, Irak'ta yaşayan Yahudi ve Hristiyanlara kısa süreliğine daha iyi yaşam koşulları sağlamıştı.

Setty 15 Haziran 1905'te, Bağdat'ta, Salik Setty ve Rabeka Horeş'in oğlu olarak doğmuştu. Setty'nin ailesi Musevi'ydi ve lastik mühürler üreten bir işletmesi vardı. Setty'nin çocukluk yıllarına dair çok az şey biliniyor. Nisan 1938'de tamamladığı Biografia de Militantes'te Setty, resmi bir eğitim almadığını ve daha önce askerlik yapmadığını aktarıyor. 1929'da, 24 yaşında, Güney Amerika'da çalışmak için Irak'tan ayrıldı. 1929 ve 1934 arasında Arjantin’de, 1934'ten 1937’ye kadar da Uruguay’da çalıştı.  Setty Güney Amerika'da tercümanlık, dizgicilik ve yazarlık yaptı.

1937'de Setty, Uluslararası Tugaylar'a katılmak üzere İspanya'ya geçmek için Fransa'ya gitti. O yıllarda evli değildi.

Massanet patikası üzerinden Pirene Dağları'nı geçen Setty, 2 Aralık 1937'de İspanya'ya ulaştı. Vardığında kaydı “Setty Abraham” adıyla, “Arjantinli” bir gönüllü olarak yapıldı. Uluslararası Tugaylar'a katılan Setty, talim için 13. Uluslarası Tugay, Eğitim Kampı, 3. Bölük'e gönderildi .  Kısa bir eğitimin ardından 15. Tugay, 59. Tabur'a nakledildi ve hafif makineli tüfek operatörü olarak önce 3, sonra da 2. Bölük'te görev yaptı.  Setty Aragon (Taaruzu'nu takip eden) büyük geri çekilme döneminde, 22 Şubat 1938'den 15 Nisan 1938'e kadar çarpıştı.  Geri çekilmenin ardından şoför olarak Tugay otoparkına transfer edildi. Setty Mayıs boyunca bu birimde, Ebro Nehri hattında çalıştı.  Setty'nin Ebro Taaruzu'ndan Uluslararası Tugaylar'ın geri çekilmesine kadar geçen sürede ne yaptığına dair bir kayıt yok.

Setty'nin İspanya Komünist Partisi'ne üye olup olmadığı ise belirsiz. Setty, Nisan 1938'de Biografia de Militantes'i tamamladığında, İspanya Komünist Partisi'ne üye olduğunu belirtmiş.  Ayrıca savaştan sonra Sovyetler Birliği'ne gitmek istediğini de aktarmış. Bir belgede Setty hakkında “Latin Amerika Bürosu'na göre, kartı olması gereken fakat (kartı) olmayan iyi bir yoldaş” deniyor. Ek bir değerlendirme notundaysa “Letty, Abraham, meslek sahibi. Komünist Parti mensubu. Aktif değil. Siyasi eğitimi yetersiz” yazıyor. Setty'nin İspanya Komünist Partisi'nin Enternasyonal mangasına kabul edilmiş olması, düşük bir ihtimal gibi görünüyor. Başvuruyla beraber gönderilen fotoğrafın arkasındaysa “Bu yoldaşa (İspanya Komünist Partisi) kitabı verilmemeli” diye not düşülmüş.

Savaşın ardından Setty'nin nereye gittiği belli değil.  Büyük olasılıkla Güney Amerika'ya döndü.

Nuri de 27 Mart 1905'te Bağdat'ın Sababig Al-Al mahallesinde, Rafael ve Aliza (Eliis) Kotani'nin oğlu olarak dünyaya geldi. Nuri, tanınmış bir Hristiyan ailenin altı çocuğunun en büyüğüydü. Babası, Nuri'nin eğitimine büyük önem vermiş ve Nuri'yi 1912'de Bağdat'taki Keldani Okulu'na kaydettirmişti. 1919'da ortaokula geçti ve eğitimini 1922'de tamamladı. Bağdat'ta lise veya kolej olmadığı için Nuri'nin babası eğitimine devam etmesi için onu Beyrut'a gönderdi.

Nuri, 1923'ten 1930'a kadar Suriye'de (şimdi Lübnan'da) Beyrut Amerikan Üniversitesi'nde okudu.  Amerikan Üniversitesi'nde lise ve kolej müfredatlarının bileşimi okutuluyordu. Beyrut Amerikan Üniversitesi'nde okurken, sosyal kulüp adı altında Britanya işgaline karşı sürdürülen Irak direnişine destek veren bir derneğe katıldı. Nuri, 1927’de Suriye Komünist Partisi’ne katıldı ve parti faaliyetlerinde aktif rol alarak birçok defa Filistin’e gitti. 

1930’da Irak’a dönen Nuri, Bağdat’ta matematik ve fizik öğretmeni olarak çalışmaya başladı. Nuri'nin eğitimi onu Iraklı aydınların en üst saflarına taşımıştı.

Nuri  1931'de, Boston, Massachusetts'te bulunan Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde (MIT) mühendislik okumak üzere devlet bursu aldı. Nuri'nin sol faaliyetlere aktif katılımı dikkat çeken bir şey haline geldi ve muhtemelen 1933'te devletten aldığı bursu kaybetmesinde rol oynadı. MIT'den ayrıldıktan sonra Nuri, Bağdat'a dönmeden ve yine öğretmenlik pozisyonları kabul etmeden önce 1934'te bir süre Kanadalı bir demiryolu şirketinde çalıştı.

Nuri Irak'a döndükten sonra Suriye Komünist Partisi merkez komitesine alındı. Eylül 1935'ten itibaren Irak Tetkik Departmanı'nda yardımcı topografya mühendisi olarak demiryolları idaresinde çalışmaya başladı.  Bu pozisyonda çalışırken aktif olarak "Iraklı askerleri, demiryolu işçilerini, esnafları, öğrencileri ve Irak'ın diğer devrimci aktörlerini" örgütlemeye çalıştı. Filistin Kurtuluş Hareketi'ne de katılan Nuri, Emperyalizm ve Faşizme Karşı Dernek'in ve Emperyalizm ve Sömürüyle Mücadele Komitesi'nin kurucu üyesiydi.

Nuri'nin faaliyetleri yetkililerin dikkatini çekmiş gibi görünüyor; 29 Kasım 1935'de tutuklanıp hapse atıldı. Duruşmaya katılmadı ve delil yetersizliği nedeniyle serbest bırakıldı. “Aktivizmin bir bedeli vardı" ve kraliyetin gizli polisinden kaçmak zorunda kalan Nuri, iş sahibi olmakta zorluk çekti.

Nuri'nin hapisten çıktıktan sonra iş bulması bir yıldan uzun sürdü.  Şubat 1937’de, Irak Demiryolları onu Tetkik Departmanı'nda yardımcı mühendis olarak işe aldı. 1937 Nisan'ında, polis tarafından tekrar tutuklanacağı haberini aldıktan sonra işini bırakmak zorunda kaldı. 1 Kasım 1937'de Irak'tan ayrıldı.  Nuri trenle Suriye'ye ve oradan Lübnan'a gitti; burada Fransa'ya giden bir gemiye bindi.  Yolculuğu Paris'te sona erdi. Paris’te Iraklı bir parti üyesi olan Yusuf İsmail'le birlikte yaşadı; bu süreçte Nuri'nin İspanya'ya geçmesi için gerekli düzenlemeler yapıldı.

 

 

Nuri, 10 Şubat 1938'de, Massanet aracılığıyla Pirene'leri geçip İspanya'ya vardı. Kaydı “Anwar R. Nuri” adıyla yapıldı ve listeye “Amerikalı” olarak geçti. Tarazona'da bir aydan kısa süren eğitimin ardından, 15. Uluslararası Tugay'ın Lincoln-Washington Taburu'na takviye güç olarak 13 Mart 1938'de cepheye gönderildi.

Nuri, Cumhuriyetçilerin "Büyük Geri Çekilme" olarak adlandırdığı çatışmalar sırasında ön cephede çarpışan 15. Tugay'a katıldı. Milliyetçi taaruzu Teruel'den başlamış ve nihayetinde denize ulaştığında Cumhuriyetçi İspanya'yı ikiye ayırmıştı.  Büyük Geri Çekilme sırasında, 15. Tugay dağılmış, tekrar birleşmiş ve yeniden dağılmıştı.  Nuri cepheye vardıktan sonra derhal Estado Mayor Tugay Karargahı, Keşif Bölüğü'ne nakledildi. Topografya konusunda deneyimli olduğu için Nuri bölüğün komutanı olarak atandı.  Büyük Geri Çekilme'nin ikinci evresinde Batea, Gandesa ve Mora de Ebro'daki çatışmalarda görev yaptı. Nuri daha sonra Ebro Taaruzu sırasında bölüğüne önderlik etti.

1 Haziran 1938'de Nuri, Cabo'ya (Onbaşı olarak) terfi etti. Uluslararası Tugaylar'ın geri çekilmesinin ardından 1 Ekim 1938'de Sargento'ya (Çavuş olarak) terfi etti. Bağdat'a dönmeyi planlıyordu fakat Biografia de Militantes formunda arkadaş ve akrabalarının bulunduğu Detroit, ABD'ye gitmesinin de ihtimaller dahilinde olduğunu belirtmişti.

Nuri, gönüllüler geri gönderilmeden önce İspanya'da yapılan Komünist Parti değerlendirmesinde iyi sonuçlar aldı.  Raporda, genel siyasi tutumunun “sıkı çalışmasını ve siyasal netliğini” yansıttığına dikkat çekildi. Bu netlik, Biografia de Militantes'teki şu soruya verdiği cevapta da açıkça görülüyor: İspanya'da bulunduğunuz sürede özellikle siyasi veya askeri alanlarda neler öğrendiniz ve geri döndüğünüzde ülkenizdeki antifaşist örgütlenmeye ne katabilirsiniz? Nuri'nin cevabı şöyleydi:

"Siyasi alanda, insanların özgürlükleri ve bağımsızlıkları için ne denli mücadele edip ne kadar fedakarlık yapabileceğini öğrendim.

Askeri alanda, daha önce hiç askerlik yapmamışken şimdi disiplinin, militan düzenin ve kitlesel işbirliğinin anlamını kavradım."

Nuri İspanya'yı terk ettikten sonra bir Fransız esir kampına yerleştirildi, daha sonra ailesine nihayet kaçmayı başarana kadar dört ayrı kaçış teşebbüsünde bulunduğunu aktaracaktı.  Kaçışı arkadaşı Yusuf İsmail tarafından düzenlenmişti.  Yusuf'un eşi Nuri'yi bir at arabasıyla, taşıdığı yükün altına saklayarak kaçırmıştı. Paris'e gelen Nuri, Yusuf'un ailesiyle kalmaya başladı. İspanya'da kimlik belgelerini ve pasaportunu kaybettiği için Irak konsolosluğuyla temasa geçmek zorunda kaldı. Neyse ki, Paris'teki Irak Konsolosluğu'nda Beyrut Amerikan Üniversitesi mezunu arkadaşı Ali Haydar Süleyman'la karşılaştı. Ali, Nuri'ye yeni bir pasaport ve Irak'a dönmesini sağlayacak kadar mali destek sağladı.

Nuri, Kasım 1939'da Irak'a döndükten sonra siyasi faaliyetlerine devam etti. Ağustos 1944'te, Beyrut Amerikan Üniversitesi'nden yakın bir arkadaşının yeğeni olan Najiba Noşi'yle evlendi.  Evlilikleri beş yıl sonra sona erdi.  1956'da, Irak Kralı'nın emriyle tutuklandı ve Semava'daki çöl kalesine hapsedildi. 14 Temmuz 1958 Irak devrimine kadar hapiste kaldı. Abdulkerim Kasım'ın ilerici rejiminde demiryolları bakanı oldu. Sonrasında, karşı-devrimci Baasçıların 1963'te iktidara gelmesinin ardından görevini kaybetti.  Nuri hayatının neredeyse yarısını siyasi inançlarına dair yaptırımlardan kaçarak ya da hapishanede geçirdi. 1980'de hayatını kaybetti.

 

 

*Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Independent Türkçe’nin editöryal politikasını yansıtmayabilir.

http://www.albavolunteer.org/2018/09

Independent Türkçe için çeviren: Noyan Öztürk

DAHA FAZLA HABER OKU